Virüsler

Virüsler, canlı ve cansız özellikleri bir arada bulunduran, yalnızca konak hücre içerisinde çoğalabilen zorunlu hücre içi parazitleridir. Hücre dışında metabolik aktivite göstermez, kristalleşmiş hâlde beklerler; uygun konakla karşılaştıklarında tekrar “canlı” özellikler sergilerler.

Virüslerin Genel Özellikleri

• Protein kılıf (kapsid) içinde DNA ya da RNA taşırlar; ikisini birden bulundurmazlar.
• Hücre zarı, sitoplazma, ribozom ve enzim sistemleri yoktur; bu nedenle metabolizma yapamaz, ATP üretemezler.
• Çubuk, küre, elips ve spiral gibi çeşitli şekillerde nükleoprotein tanecikleri oluştururlar.
• Hücre dışında kristalleşir; yüksek pH, sıcaklık değişimi, radyasyon ve kimyasallardan kolay etkilenir.
• Yüksek mutasyon hızları bulunmaktadır; bu da aşılama çalışmalarını zorlaştırır.
• Antibiyotiklerden etkilenmezler; vücut savunmasında interferon adlı protein etkilidir.
• Bazı virüsler biyoteknoloji ve tıpta gen aktarım vektörü olarak kullanılır.

Yapı ve Konak Spesifikliği

• Kapsid: Protein alt birimlerden (kapsomer) oluşur, nükleik asidi korur.
• Lipit zarf (bazı virüslerde): Konak hücre zarından köken alır, glikoprotein çıkıntılar tutunmayı sağlar.
• Her virüs, kapsid/zarfındaki özel proteinler sayesinde yalnızca belirli hücre ya da dokuları enfekte eder. (Örn. Kuduz → sinir hücreleri, HIV → akyuvarlar)

Virüslerin Çoğalması

• Virüs, konağa tutunur ve yalnızca nükleik asidini hücre içine bırakır.
• Konak hücre; virüsün DNA/RNA’sını, nükleotidlerini, aminoasitlerini, ribozomlarını ve ATP’sini kullanarak yeni virüs parçacıkları üretir.
• Oluşan yüzlerce yeni virüs hücreyi terk eder; litik döngüde hücre parçalanır, lizogenik döngüde virüs DNA’sı hücre genomuna entegre olup gizli kalabilir.

Bakteriyofajın Litik Döngü Basamakları

• 1. Tutunma ve DNA enjeksiyonu
• 2. Konak DNA’sının parçalanması
• 3. Virüs DNA’sının eşlenmesi, kapsid proteinlerinin sentezi
• 4. Yeni virüslerin montajı
• 5. Hücrenin parçalanması ve fajların serbest kalması

Başlıca Virüs Hastalıkları

• Grip (İnfluenza): RNA virüsüdür, üst solunum yollarını tutar; antibiyotik etkili değildir, istirahat ve antiviral tedavi gerekebilir.
• Uçuk (Herpes simplex): Ağız kenarı, dudak ve genital bölgede içi sıvı dolu kabarcıklar oluşturur; doğrudan temasla bulaşır.
• Kuduz (Rabies): Memelilerin sinir hücrelerini enfekte eder; en etkili korunma aşıdır.
• Hepatit B: Kan ve vücut sıvılarıyla bulaşır; karaciğer hücrelerini tahrip eder; aşı ile önlenebilir.
• AIDS (HIV): Bağışıklık sistemini çökerten RNA virüsüdür; korunmasız cinsel ilişki, kan ve kontrolsüz cerrahi girişimlerle bulaşır.

Viral Hastalıklardan Korunma

• Ellerin sabunla sık sık yıkanması, kişisel eşyaların ortak kullanılmaması
• Öksürürken–hapşırırken ağız/burun kapatılması
• Gıdaların iyi yıkanması, pastörize süt ve temiz su kullanımı
• Hayvansal gıdaların iyi pişirilmesi, sokak hayvanlarına temkinli yaklaşım
• Aşı programlarına uyulması, güvenli kan ve kan ürünleri kullanımı