Biyoloji
Eşeyli Üreme
Eşeyli Üreme – Genetik Çeşitliliğin Motoru
Canlılar, mayoz bölünme ile “yarım şifre”li (n) gametler üretir. İki farklı bireyin gametleri birleştiğinde tam şifreli (2n) bir zigot doğar. Genler, iskambil destesini her elden önce karıştırmak gibi yeniden dizilir; ortaya birbirine benzemeyen ama ait olduğu türe sadık, yepyeni bireyler çıkar.
- Her gamet, ebeveyn DNA’sının eşsiz bir harmanıdır.
- Mayozdaki krossing-over, “genetik takas” yaparak çeşitliliği artırır.
- Döllenme, türün kromozom sayısını korur fakat gen kombinasyonlarını değiştirir.
- Çeşitlilik; hastalık, iklim değişimi gibi zorluklara karşı türü adeta çok seçenekli bir alet çantası ile donatır.
Tanım: Aynı bireyde hem dişi üreme organı (yumurta üreten yapı) hem de erkek üreme organı (sperm üreten yapı) bulunan canlılara hermafrodit (erselik) denir. Bu canlılar hem dişi hem de erkek gametleri (üreme hücreleri) üretebilirler. Bazı hermafrodit canlılar kendi kendini dölleyebilirken, bazıları eşeyli üreme için başka bir bireyle çiftleşmeye ihtiyaç duyar. Örnek: Toprak solucanı, salyangoz, bazı çiçekli bitkiler.
Dikkat: Mayoz bölünme sonucunda erkek bireylerde dört hücrenin dördü de canlı kalır ve fonksiyonel sperm hücrelerine dönüşür. Ancak dişi bireylerde, mayoz bölünme sonunda oluşan dört hücreden yalnızca biri olgun yumurta hücresi olur, diğer üçü ise kutup hücresi (kutuplara atılan hücre) olarak görev yapmaz ve ölür.
Notlar:
- Prokaryotlar zarlı çekirdek barındırmaz; mayoz ve döllenme geçirmez.
- Tohum gördüyseniz bitkinin eşeyli ürediğini hemen işaretleyin – sınav klasiği.
- “Genetik çeşitlilik = Doğal seçilim hammaddesi” formülünü ezberleyin; çeşit yoksa evrim susar.
- Bütün süreçleri bir Lego seti olarak düşünün: Mayoz parçaları karıştırır, döllenme yeni model oluşturur, mitoz modeli çoğaltır.