Mayoz Bölünme

Mayoz bölünme başlamadan önce hücre, interfaz evresi geçirir; bu evrede hücre büyür, organellerini çoğaltır ve en önemlisi DNA’sını eşleyerek her kromozomu iki kardeş kromatit hâline getirir, böylece mayoz sırasında gerçekleşecek olaylar için gerekli tüm hazırlıklar tamamlanmış olur.

• Hücre büyür.
• Organel sayısı artar.
• DNA eşlenir.
• DNA miktarı iki katına çıkar.
• Protein ve enzim sentezi yapılır.
• ATP harcanır.
• Bölünmeye hazırlık tamamlanır.

İnterfaz, hücrenin “büyük sınav öncesi hazırlık kampı” gibidir. DNA’sını kopyalar, ekipmanını tamamlar, bölünmeye hazır hâle gelir.

Profaz I

Profaz I, mayoz bölünmenin en uzun ve en karmaşık evresi olup şu işlemler görülür:

• Kromatin iplikleri kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alır.
• Homolog kromozomlar sinapsis yapıp tetrat oluşturur.
• Krossing over gerçekleşir, gen değiş tokuşu başlar.
• Sinapsis gevşer, kiyazma noktaları görünür.
• Kromozomlar kondanse olur, çekirdek zarı çözünür.

Metafaz I

Bu evrede, homolog kromozom çiftleri (tetratlar) hücrenin ortasında (ekvator düzleminde) yan yana dizilir. Yani her homolog çift, karşılıklı iki sıraya dizilir; bu diziliş rastgele olur ve genetik çeşitliliğin bir diğer kaynağını oluşturur.

• Tetratlar hücrenin ekvator düzlemine yan yana dizilir.
• Her tetratın bir kromozomu bir kutba, diğeri karşı kutba yöneliktir.
• İğ iplikleri, sentromer bölgelerine bağlanır.
• Homolog kromozomlar rastgele dizilir (bağımsız dağılım kuralı).

Anafaz I

Anafaz I evresinde, homolog kromozomlar (her biri iki kardeş kromatitli) birbirinden ayrılarak hücrenin karşılıklı kutuplarına çekilir. Burada kardeş kromatitler ayrılmaz, homolog çiftler ayrılır.

• Her tetrattaki homolog kromozomlar birbirinden ayrılır.
• Kardeş kromatitler birlikte kalır.
• İğ iplikleri homolog kromozomları kutuplara çeker.
• Hücrede kromozom sayısı yarıya inmeye başlar (n sayısı belirginleşir).
• Bu ayrılma, genetik olarak farklı hücrelerin oluşmasını sağlar.

Telofaz I

Telofaz I’de, homolog kromozomlar ayrılmıştır ve her kutupta artık n kromozom bulunur. Hücre, iki yavru hücreye bölünmeye hazırlanır, çekirdek zarı yeniden oluşabilir ve ardından sitokinez başlar.

• Her kutupta n kromozom (iki kromatitli) bulunur.
• Kromozomlar etrafında çekirdek zarı yeniden oluşabilir (bazı canlılarda).
• İğ iplikleri kaybolmaya başlar.
• Genetik yapısı birbirinden farklı iki hücre çekirdeği şekillenmiş olur.
• Telofaz I’in sonunda sitokinez (sitoplazma bölünmesi) başlar.

Sitokinez

Sitokinez I, Mayoz I’in Telofaz I evresinden sonra gerçekleşen ilk sitoplazma bölünmesidir. Bu evrede, homolog kromozomlar ayrıldıktan sonra sitoplazma da ikiye bölünerek iki haploid hücre oluşur.

• Telofaz I’den hemen sonra gerçekleşir.
• Hücre sitoplazması ikiye bölünür.
• İki haploid hücre oluşur (n kromozomlu).
• Her hücredeki kromozomlar iki kromatitlidir.
• Hayvan hücresinde boğumlanma, bitki hücresinde ara lamel görülür.
• Genetik olarak birbirinden farklı iki hücre elde edilir.

Profaz II

Profaz II, Mayoz II’nin başlangıç evresidir. Bu evrede, her biri haploid olan iki hücre, tekrar bölünmeye hazırlanır.

• Her hücredeki kromozomlar yeniden belirginleşir.
• Çekirdek zarı erimeye başlar.
• İğ iplikleri yeniden oluşur.
• Sentrozomlar kutuplara çekilir.
• Her hücre haploid (n) yapıdadır ama kromozomlar iki kromatitlidir.

Metafaz II

Metafaz II evresinde, her biri haploid olan hücrelerdeki iki kromatitli kromozomlar, hücrenin ekvator düzlemine tek sıra hâlinde dizilir. Bu durum, mitoz metafazına çok benzer ama hücre n kromozomludur.

• Kromozomlar hücre ortasına tek sıra hâlinde dizilir.
• Her kromozom iki kromatitli yapıdadır.
• İğ iplikleri sentromer bölgelerine bağlanır.
• Her kromatit zıt kutuplara çekilmeye hazır hâle gelir.
• Tüm hücreler haploid yapıdadır (n kromozom).

Anafaz II

Anafaz II evresinde, her kromozomun kardeş kromatitleri birbirinden ayrılır ve zıt kutuplara çekilir. Bu evre, mitoz anafaza çok benzer, ancak her hücre haploid olduğu için sonuçta oluşan kromatitler de n kromozomludur.

• Her kromozomun kardeş kromatitleri ayrılır.
• Kromatitler zıt kutuplara çekilir.
• İğ iplikleri kromatitleri kutuplara taşır.
• Her kromatit artık kabul edilir.
• Hücrelerde n sayıda kromatit iki kutba eşit olarak dağıtılır.

Telofaz II

Telofaz II evresinde, kardeş kromatitler kutuplara ulaştıktan sonra, etraflarında yeniden çekirdek zarları oluşur ve hücreler bölünmenin son aşamasına girer. Artık her hücre haploid (n) ve tek kromatitli kromozomlara sahiptir.

• Kardeş kromatitler kutuplara ulaşmıştır.
• Her kromatit etrafında çekirdek zarı yeniden oluşur.
• Kromozomlar incelir, tekrar kromatin hâline geçebilir.
• İğ iplikleri kaybolur.
• Her hücre n kromozomlu ve tek kromatitli yapıdadır.

Sitokinez II

Mayoz bölünmenin son aşaması olan Sitokinez II, Telofaz II’den sonra gerçekleşir ve her hücredeki sitoplazmanın bölünmesiyle 4 adet haploid ve genetik olarak farklı hücre oluşur

• Telofaz II’den sonra sitoplazma bölünmesi gerçekleşir.
• Her hücre ikiye ayrılarak toplamda 4 haploid hücre oluşur.
• Oluşan hücreler tek kromatitli ve genetik olarak birbirinden farklıdır.
• Hayvan hücrelerinde boğumlanma, bitki hücrelerinde ara lamel ile gerçekleşir.
• Mayoz bölünme tamamlanmış olur, eşey hücreleri oluşur.