Eşeye Bağlı Kalıtım Özellikleri

Eşeye Bağlı Kalıtım

Eşeye bağlı kalıtım, genlerin cinsiyet kromozomları (X ve Y) üzerinde taşınması durumudur. İnsanlarda 23 çift kromozom bulunur: 22 çift otozomal (vücut kromozomu) ve 1 çift cinsiyet kromozomu. Kadınlar XX, erkekler XY kromozomlarına sahiptir. Eşeye bağlı genetik özellikler, bu cinsiyet kromozomları üzerinde taşınır ve kalıtımları cinsiyete göre farklılık gösterir.

X’e Bağlı Kalıtım

X kromozomu üzerinde çok sayıda gen bulunur. Erkekler yalnızca bir X kromozomuna sahip oldukları için, X üzerindeki bir genin etkisi doğrudan ortaya çıkar. Kadınlar ise iki X kromozomuna sahip oldukları için, baskınlık–çekinik ilişkisine göre farklı durumlar gözlemlenebilir.

• Özellikler: X üzerindeki çekinik bir gen, erkeklerde fenotipte daha kolay ortaya çıkar. Kadınlarda ise çekinik bir özelliğin ortaya çıkması için her iki X kromozomunda da aynı çekinik gen bulunmalıdır.
• Örnekler:
  • Hemofili (kanın pıhtılaşmama hastalığı)
  • Renk körlüğü
  • Duchenne kas distrofisi

Y’e Bağlı Kalıtım

Y kromozomu yalnızca erkeklerde bulunur. Y kromozomu üzerindeki genler doğrudan babadan oğula aktarılır. Kadınlar Y kromozomu taşımadığı için Y’e bağlı özellikler yalnızca erkeklerde görülür ve erkekten erkeğe geçer.

• Özellikler: Y kromozomu küçük ve genetik açıdan sınırlıdır; çoğu Y’e bağlı genler erkek cinsiyet özelliklerini düzenler.
• Örnekler:
  • Sadece erkeklerde görülen kulak kıllanması
  • Spermatogenez ile ilgili bazı genetik bozukluklar

Eşeye Bağlı Kalıtımda Genel İlkeler

• X’e bağlı kalıtımda erkek birey, genetik özellikleri doğrudan annesinden alır.
• Y’e bağlı kalıtımda özellikler yalnızca babadan oğula aktarılır.
• X’e bağlı baskın hastalıklarda hem erkekler hem kadınlar etkilenebilir, ancak kadınlar genellikle daha hafif etkilenir.
• X’e bağlı çekinik hastalıklarda erkekler daha ağır etkilenir; kadınlar taşıyıcı olabilir.