Türkiye’nin İklimini Etkileyen Faktörler

Türkiye’nin iklimini etkileyen faktörler, coğrafi konumunun yanı sıra, yer şekilleri, denizlerin varlığı gibi durumlardan etkilenir.

Coğrafi konumunun etkilerini iki alt başlıkta inceleyebiliriz:

• Matematik Konumunun Etkileri
• Özel Konumunun Etkileri

Matematik Konumunun Etkileri

Türkiye’nin iklimi üzerinde etkili olan faktörler arasında matematik konumu önemli bir yer tutar. Bu yazımızda, Türkiye’nin Orta Kuşakta ve Kuzey Yarım Kürede bulunmasının iklim üzerindeki etkilerini inceleyeceğiz.

1. Orta Kuşakta Bulunması Nedeniyle:
   • Güneş ışınlarının yıl içindeki geliş açısı değişir. Bu durum ise:
     • Yıl içinde sıcaklık değişiminin fazla olmasına,
     • Dört mevsim belirgin olarak yaşanmasına,
     • Bitki örtüsü ve yetiştirilen tarım ürünü çeşidinin fazla olmasına yol açar.
   • Cephesel yağışlar görülür.
   • Güneş ışınlarının geliş açısı kutuplara geldiği kadar eğik, tropikal kuşağa geldiği kadar da dik gelmez. Bu durum nedeniyle ılıman iklim tipleri görülür.
   • Batı rüzgarlarının etkisinde olmasını sağlar. Haliyle Türkiye’deki hakim rüzgar yönü batıdır.
2. Kuzey Yarım Kürede Olması Nedeniyle:
   • Güneyden kuzeye gidildikçe:
     • Güneş ışınlarının geliş açısı daralır.
     • Sıcaklık azalır.
     • Tarım ürünlerinin olgunlaşma süresi uzar.
     • Yağan karın yerde kalma süresi uzar.
     • Kalıcı kar alt sınırı azalır.
     • Tarım, orman ve yerleşme üst sınırı azalır.
   • Rüzgarlardan:
     • Kuzeyden esen karayel, yıldız ve poyraz sıcaklığı azaltır.
     • Güneyden esen lodos, kıble ve samyeli sıcaklığı artırır.
   • Dağların güneye bakan yamaçlarında:
     • Sıcaklık daha fazladır.
     • Tarım, orman ve yerleşme üst sınırı daha fazladır.
     • Kalıcı kar alt sınırı daha yüksektir.
     • Tarım ürünleri daha erken olgunlaşır.
     • Yerleşme ve nüfus daha yoğundur.
     • Güney yamaça bakan evler, kuzey yamaça göre daha pahalıdır.

Özel Konumunun Etkileri

Türkiye’nin özel konumu, coğrafi ve iklimsel özellikleri üzerinde belirleyici bir rol oynar. Ülkenin engebeli yapısı, ortalama yüksekliği, üç tarafının denizlerle çevrili olması ve dağların doğu-batı doğrultusunda uzanması gibi faktörler, Türkiye’nin iklimini, bitki örtüsünü, tarımı ve turizm faaliyetlerini doğrudan etkiler.

1. Engebeli Yapı:
   • Kısa mesafelerde yükselti ve sıcaklık değişimi fazladır; bu da iklim ve tarım ürünleri çeşitliliğine yol açar.
   • Kısa mesafelerde farklı mevsim özellikleri ve tarım ürünleri aynı anda görülebilir.
2. Ortalama Yüksekliği Fazla Olması:
   • Matematik konumunun etkileri nedeniyle normalde olmaması gereken buzullar ve kalıcı karlar bulunabilir.
   • Denizel havanın etkisi azalırken, karasallık daha geniş alanda etkilidir.
3. Üç Tarafının Denizlerle Çevrili Olması:
   • Kıyı kesimlerinde yağış miktarı ve nem oranı daha yüksektir.
   • İç kesimlere göre ormanlık alanlar ve kimyasal çözünme daha fazladır.
4. Dağların Doğu-Batı Doğrultusunda Uzanması:
   • Denizel hava iç kesimlere ulaşamaz; bu durum Türkiye’de karasal iklimin yaygın olmasına neden olur.
   • İç kesimlerde bozkır alanları geniş yer kaplar ve koyun yetiştiriciliği yaygındır.
   • Yağış miktarı, nem oranı ve ormanlık alanlar azalırken, fiziksel ufalanma artar.
5. Batıdan Doğuya Doğru Yükseltinin Artması:
   • Sıcaklık azalır, bu durum tarım ürünlerinin olgunlaşma süresini uzatır ve kış mevsimini uzatır.
   • Yağan karın yerde kalma süresi uzar.
   • Karla örtülü alanlar genişler ve buzul aşındırma-biriktirme şekilleri artar, özellikle Doğu Anadolu Bölgesi’nde bu durum belirgindir.

Türkiye’de İklimin Etkileri

• Tarım ürünleri
• Toprak tipleri
• Ekonomi
• Tarım
• Hayvancılık
• Ormancılık
• Turizm
• Konutlarda kullanılan malzeme
• Ticaret
• Kültürel yapı
• Ulaşım
• Yerleşme
• Nüfus
• Yağış
• Yağış rejimi
• Bitki örtüsü

Türkiye’de iklim şartları, aşağıda listelenen unsurları etkilemez:

• Dağların uzanış doğrultusu,
• Jeolojik yapısı (kayaçların yapısı),
• Yer altı kaynakları,
• Kırıklı (faylı) veya volkanik bir arazi yapısına sahip olma,
• Sıcak su kaynakları,
• Kaplıca, ılıca veya sağlık turizmi,
• Yüzölçümü,
• Kırsal veya kentsel yerleşme yapısı,
• Enlem ve boylam değerleri (matematik konum),
• Yükselti,
• Termik santrallerindeki enerji üretimi (linyit, doğal gaz, taşkömürü, petrol, fuel oil, uranyum (nükleer enerji) ile enerji üretimi),
• Sanayileşme oranı (Marmara Bölgesi, Zonguldak ve çevresi için sorulursa).

Türkiye’nin İklimini Etkileyen İklim Elemanları

İklimin oluşumu, belirli süreçlerin bir araya gelmesiyle gerçekleşir. İlk olarak, iki farklı nokta arasında sıcaklık farkı ortaya çıkar. Bu sıcaklık farkı, basınç farklarının oluşmasına neden olur. Meydana gelen basınç farkı, havanın hareket etmesini sağlar; yani rüzgarları oluşturur. Son olarak, rüzgarlar nem ve yağış durumunu etkileyerek iklimin şekillenmesinde kritik bir rol oynar. Bu etkileşimlerin bir araya gelmesiyle iklim ortaya çıkar.

Dolayısıyla, Türkiye’nin de iklimini etkileyen temel iklim elemanlarını öncelik sırasına göre aşağıdaki gibi yazabiliriz:

1. Sıcaklık
2. Basınç ve rüzgarlar
3. Nem ve yağış

Her biri detaylı bilgiler içerdiğinden ayrı yazılarda anlatılmıştır.

❗ Geniş alanlarda uzun süreli hava olaylarına “iklim” denir.

❗ Dar alanlarda kısa süreli hava olaylarına “hava durumu” denir.

❗ Bir ülkede “iklim” ile “hava durumu” fazla sapmaya uğruyorsa bu o ülkenin orta kuşakta (enlem ile alakalı) olduğunu gösterir.