Türkiye’de Toprak Oluşumu

Yeryüzündeki toprak oluşumu, birbirinden farklı etkenler tarafından yönlendirilen karmaşık bir süreçtir. Toprağın oluşumunu etkileyen ana faktörler şunlardır:

1. Ana Kayanın Yapısı: Toprağın mineral içeriği ve yapısal özellikleri ana kayadan etkilenir.
2. İklim Özellikleri: Sıcaklık, nemlilik, yağış miktarı ve bitki örtüsü toprağın oluşum sürecini doğrudan etkiler.
3. Yer Şekilleri: Eğim, erozyon ve toprağın birikme şeklini etkiler.
4. Zaman: Toprak oluşumu binlerce yıl gibi uzun süreler alabilir.
5. Canlılar: Bitkiler, mikroorganizmalar ve hayvanlar toprağın oluşum ve gelişiminde önemli rol oynar.

Türkiye’de Toprak Oluşumu

Toprak oluşum süreci, genellikle fiziksel (mekanik) ufalanma, kimyasal çözünme ve biyolojik çözünme olmak üzere üç ana faktöre ayrılır. Her bir faktör, toprakların nasıl oluştuğunu ve değiştiğini anlamada kritik bir role sahiptir. Türkiye, coğrafi konumu ve iklim çeşitliliği nedeniyle bu üç toprak oluşum sürecinin tüm örneklerini barındırır.

1. Fiziksel (Mekanik) Ufalanma
2. Kimyasal Çözünme
3. Biyolojik Çözünme

Fiziksel (Mekanik) Ufalanma

Bu süreç, toprağın fiziksel olarak parçalanması ve ufalanmasını içerir. Türkiye’de, yıllık ve günlük sıcaklık farklarının yüksek olduğu, nem oranının düşük olduğu Doğu Anadolu Bölgesi’nde fiziksel ufalanma en yaygındır. İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve kıyı bölgelerinin iç kısımları da bu tür ufalanmanın görüldüğü yerlerdendir. Özetlersek:

Kimyasal Çözünme

Yüksek yağış, sıcaklık ve nem koşulları altında, toprak materyallerinin kimyasal olarak çözünmesi ve ayrışması sürecidir. Türkiye’nin kıyı kesimleri, özellikle Karadeniz Bölgesi’nin Doğu Karadeniz kısmı, Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgesi’nin nemli yerleri kimyasal çözünmenin en fazla olduğu yerlerdir. Bu süreç, toprağın verimli özellikler kazanmasında önemli bir faktördür. Yani:

❗ Bir toprağın, toprak olabilmesi için kimyasal çözünme uğraması şarttır.

❗ En hızlı toprak oluşumu kimyasal çözünme ile olur.

Biyolojik Çözünme

Bitkilerin köklerinin büyümesi ve genişlemesiyle kayaların ufalanmasına neden olan süreçtir. Bitki örtüsünün gür olduğu Karadeniz, Akdeniz, Ege ve Marmara bölgeleri, iç bölgelere kıyasla biyolojik çözünmenin daha yoğun olduğu alanlardır. Özetleyelim:

Türkiye’de Toprak Tipleri

Türkiye’de, geniş bir coğrafi ve iklim çeşitliliğine bağlı olarak, çok farklı toprak tipleri bulunmaktadır. Bu topraklar genel olarak aşağıdaki şekilde iki ana kategori altında incelenebilir:

1. Yerli Toprak (Ana Kaya Toprağı): Bu toprak türü, üzerinde oluştuğu ana kayanın çeşitli fiziksel ve kimyasal süreçler sonucu ayrışmasıyla meydana gelir.
2. Taşınmış Toprak: Taşınmış topraklar, erozyon, rüzgar, su ve buzul gibi doğal süreçlerle ana kayadan ayrılan ve farklı bir yere taşınan materyallerin birikmesiyle oluşur.

Yerli Toprak (Ana Kaya Toprağı)

Türkiye’de yerli topraklar (ana kaya toprağı), ana kayanın kimyasal ve fiziksel çözünmesiyle oluşur ve bulundukları yerin kayaç yapısı, bitki örtüsü, ve iklim özellikleri hakkında bilgi verir. Türkiye’deki yerli toprak tipleri aşağıdaki gibi çeşitlilik gösterir:

• Kahverengi Orman Toprağı: Karadeniz Bölgesi ve kıyılarında yaygındır, nemli ve ormanlık alanlarda bulunur.
• Kırmızı Renkli (Terra-Rossa) Toprak: Akdeniz Bölgesi’nde ve karstik arazilerde görülür, kireçtaşı üzerinde oluşur.
• Kahverengi ve Kestane Renkli Step (Bozkır) Toprağı: Karasal iklimin hakim olduğu İç Anadolu Bölgesi’nde yaygındır.
• Çernezyom Toprağı (Kara Topraklar): Dünya’nın en verimli toprakları arasında yer alır, Türkiye’de Erzurum-Kars Bölümü’nde bulunur.
• Çöl Toprağı: Türkiye’de yaygın değildir; özellikle Konya Karapınar çevresinde çölleşmiş topraklar görülür.
• Laterit Toprağı: En çok Doğu Karadeniz Bölgesi’nde rastlanır, yoğun yağış altında demir ve alüminyum oksitlerin yoğunlaşmasıyla oluşur.
• Podzol Toprağı: Batı Karadeniz Bölümü’nde bulunur, asidik, organik maddece zengin ancak besin maddeleri açısından fakir topraklardır.

❗ Dünyanın en verimli toprağına sahip Erzurum-Kars Bölümü’nde tarımın yaygın olmamasının sebebi (yükselti) sıcaklığın tarıma uygun olmamasıdır.

❗ Karadeniz’in en sıcak yeri Doğu Karedeniz, en soğuk yeri ise Batı Karadeniz’dir. Batı Karadeniz, Balkanlardan gelen soğuk rüzgarlara açıktır. Buna karşılık Doğu Karadeniz bölgesi, yükseltisi fazla olduğu için dağları aşan rüzgarlar fön rüzgarlarına yol açar ve mikroklima görülmesine sebep olur.

Taşınmış Toprak

Taşınmış topraklar, akarsular, buzullar ve rüzgarlar tarafından ana kayadan koparılarak farklı yerlere taşınıp birikmesiyle oluşur. Bulundukları yerin coğrafi özelliklerini yansıtmazlar ancak genellikle çok verimlidirler. Türkiye’de yaygın olan taşınmış toprak tipleri şunlardır:

• Akarsuların Taşıdığı (Alüvyal) Topraklar: Delta ve kıyı ovalarında en yaygın görülen taşınmış toprak tipidir.
• Rüzgarların Taşıdığı (Lös) Topraklar: İç Anadolu Bölgesi, Konya Bölümü ve Karapınar çevresinde, ayrıca Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde bulunur.
• Buzulların Taşıdığı (Moren) Topraklar: Türkiye’de az bulunan bir toprak tipidir ve daha çok Doğu Anadolu’daki yüksek dağlar ve buzul alanlarında görülür.

❗ Türkiye’de en yaygın taşınmış toprak tipi, akarsuların taşıdığı alüvyal topraklardır.

❗ Türkiye’de tarımın en çok yapıldığı toprak tipi alüvyal topraklardır.

❗ Türkiye’de lös topraklar, bitki örtüsünün fakir olduğu yerlerde görülür.