Basınç

Basınç, atmosferin ağırlığının yeryüzüne uyguladığı kuvvet olarak tanımlanır ve iklim üzerinde, hava hareketlerini, rüzgar yönlerini ve dolayısıyla nem ile yağış desenlerini belirleyen temel faktörlerden biridir.

Türkiye’nin İklimini Etkileyen Basınç Merkezleri

Türkiye’nin iklimini etkileyen başlıca basınç merkezleri ve bunların özellikleri şunlardır:

1. İzlanda Dinamik Alçak Basıncı:
   • Dinamik kökenli bir basınç merkezidir ve sürekli olarak etkilidir, yani yıl boyunca varlığını sürdürür.
   • Kış aylarında Türkiye’ye ılık hava getirerek sıcaklıkları artırır ve yağışa neden olur.
2. Asor Dinamik Yüksek Basıncı:
   • Dinamik kökenli bir basınç merkezidir ve yine sürekli bir basınç merkezi olarak kabul edilir.
   • Kış mevsiminde havayı soğutur ve Türkiye’de kar yağışlarına sebep olabilir.
3. Sibirya Termik Yüksek Basıncı:
   • Termik basınç merkezidir ve özellikle kış mevsiminde etkilidir.
   • Türkiye’de kışın sıcaklıkları önemli ölçüde düşürür ve yoğun kar yağışlarına yol açar.
4. Basra Termik Alçak Basıncı:
   • Termik basınç merkezidir ve yaz mevsiminde etkisini gösterir.
   • Türkiye’de yazın sıcaklıkları artırır ve kuraklık koşullarını güçlendirir. Küresel ısınma ile birlikte, Türkiye üzerindeki etkisi giderek artmaktadır.

Türkiye’de Yerel Rüzgarlar

Türkiye’de etkili olan önemli rüzgarlar, coğrafi konumuna bağlı olarak çeşitli iklimsel etkilere sahiptir. Kuzeyden ve güneyden gelen rüzgarlar olarak iki alt başlıkta inceleyeceğiz:

Kuzey Rüzgarları

Karayel, Yıldız ve Poyraz, Türkiye’nin iklimini soğutan özellikler gösteren kuzey rüzgarlarıdır:

Karayel

• Yönü: Kuzeybatıdan eser.
• Kökeni: Balkanlar üzerinden gelir.
• Etkisi: Sıcaklığı düşürür ve özellikle Marmara ve Karadeniz Bölgesi’nde (Batı Karadeniz) kar yağışlarına sebep olur.
• Zararları: Akdeniz ve Ege kıyılarında seracılık faaliyetlerine ve tarıma zarar verebilir.

Yıldız

• Yönü: Kuzeyden eser.
• Etkisi: Sıcaklığı düşürür, ancak Karayel ve Poyraz kadar soğuk değildir.
• Baskın Olduğu Bölge: Karadeniz Bölgesi, burada kıyılarda yağmur, yükseklerde kar yağışlarına ve dağların iç kısımlarında fön rüzgârlarına neden olur.

Poyraz

• Yönü: Kuzeydoğudan eser.
• Etkisi: Türkiye’deki sıcaklığı en fazla düşüren rüzgardır. Kış aylarında Anadolu’da yoğun kar yağışlarına ve kuru soğuklara sebep olur.
• Baskın Olduğu Bölge: Özellikle Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Erzurum-Kars Bölümü’nde etkilidir. Akdeniz sahillerine kadar etkili olduğunda seracılığa büyük zarar verebilir.
• Ek Bilgi: Sibirya soğuklarını Anadolu’ya taşır.

Güney Rüzgarları

Lodos, Kıble ve Samyeli, Türkiye’nin iklimini ısıtan özellikler gösteren güney rüzgarlarıdır:

Lodos

• Yönü: Güneybatıdan eser.
• Etkisi: Denizler üzerinden gelmesi nedeniyle, Anadolu’nun iç kesimlerinde yazın sıcaklığı azaltırken kışın artırır. Genellikle sıcaklığı artırır ve bol yağış getirir.
• Sonuçları:
  • Kışın, bol yağış ve ani kar erimeleri sebebiyle sel ve taşkınlara yol açar.
  • Baca zehirlenmelerine sebep olabilir.
  • Boğazlarda deniz trafiğini aksatabilir.
  • Şiddetli olduğu zamanlarda seracılığa zarar verebilir.
  • Maddi/manevi zararlara neden olur.

Kıble

• Yönü: Güneyden eser.
• Etkisi: Sıcaklığı artırır ve en fazla Akdeniz Bölgesi’nde hissedilir.
• Sonuçları:
  • Akdeniz Bölgesi’nin kıyı kesimlerine bazen yağmur getirebilir.
  • Akdeniz Bölgesi’nde, Toros Dağları’nı aştıktan sonra iç kesimlere fön etkisi yaparak sıcaklıkları artırır.

Samyeli (Kesişleme)

• Yönü: Güneydoğudan eser.
• Etkisi: Çöller üzerinden gelir ve Türkiye’de sıcaklığı, buharlaşmayı ve buna bağlı olarak tarımsal sulama ihtiyacını en fazla artıran yerel rüzgardır.
• Sonuçları:
  • Yağış getirme ihtimali en az olan rüzgardır.
  • En fazla Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde etkilidir.

Fön Rüzgarları

Fön Rüzgarı, dağların arkasından esen ve yüksekten alçak bölgelere doğru inen sıcak bir rüzgar türüdür. Bu rüzgarın oluşumu, havanın yüksekten aşağıya doğru sürtünmeye bağlı olarak ısınmasıyla gerçekleşir. Bakınız:

• Oluşumu: Dağın bir yamacından yükselen hava, yükseldikçe soğur ve yoğunlaşır; bu durum yağışa neden olur. Dağın diğer tarafına geçtiğinde ise, hava hızla aşağı iner ve her 100 metrede yaklaşık 1°C ısınır. Bu süreçte oluşan sıcak rüzgar, fön rüzgarı olarak adlandırılır.
• Bitki Örtüsü Üzerindeki Etkileri: Karadeniz ve Akdeniz Bölgesi’nin denize bakan yamaçlarında ormanlar yoğunlaşırken, iç kısımlara bakan yamaçlarda bitki örtüsünün daha fakir olmasında fön rüzgarlarının etkisi büyüktür.
• Görülme Alanları: Fön rüzgarları, dağların denize paralel uzandığı Karadeniz ve Akdeniz Bölgeleri’nde etkilidir. Dağların denize dik uzandığı Ege Bölgesi’nde ise fön rüzgarlarının görülmesi beklenmez.
• Şiddeti: Fön rüzgarının şiddeti, havanın aşağıya doğru indiği yükseklikle doğru orantılıdır. Hava ne kadar yüksekten inerse, sıcaklık o kadar fazla artar ve buna bağlı olarak fön rüzgarının şiddeti artar. Türkiye’de fön rüzgarının şiddeti, özellikle Doğu Karadeniz Bölümü’nde en fazladır.

❗ Fön rüzgarları, aşırı ısınmaya yol açtığı için karların erimesine ve dolayısıyla sel ve taşkınlara yol açabilmektedir.

❗ Fön rüzgarları, mikro klima bölgelerin oluşmasında etkilidir.

❗ Ege’deki imbat rüzgarları, incirlerin kaliteli olmasını sağlar.