Acemi Şansı: İlk Elin Günahı Olmaz!
Hepimizin hayatında ilk defa bir şeyleri denediğimiz anlar olmuştur, belki bir spor dalını, belki yeni bir hobi veya belki de bir oyunu. Bu anlar genellikle heyecan vericidir. Hatta bazen, tam da bu ilk denemeler sırasında, beklentilerin ötesinde bir başarı yaşarız. İşte bu olağanüstü durumu açıklamak için kullanılan bir terim var: “Acemi Şansı”.
Acemi Şansı Nedir?
Ancemi şansı (İngilizce: Beginner’s luck), bir kişinin yeni bir aktiviteye veya göreve başladığında beklenenden daha başarılı olmasını ifade eden bir fenomendir.
Bu durum, genellikle bir kişinin bir beceri veya oyunu ilk kez deneyimlediğinde, tecrübe ve ustalığa dayalı beklentilere rağmen, beklenmedik şekilde iyi sonuçlar elde etmesi nedeniyle dikkat çeker.
Diyelim ki hayatınızda ilk kez bir poker oyununa katılıyorsunuz. Etrafınızda, tecrübe ve stratejilerle donanmış, deneyimli oyuncular var. İlk elin gelmesiyle birlikte biraz endişilenmeye başlıyorsunuz, çünkü elinizdeki kartlar tam olarak etkileyici değil. Ancak “ilk elin günahı olmaz” diyerek riske girip cömert bir bahis koyuyorsunuz.
Beklendiği gibi, etrafınızdaki oyuncular şaşkın bakışlarıyla, hafifçe eğlenmiş bir halde sizi süzüyorlar. Ancak sonraki kartlar açıldıkça, olmayacak bir şey oluyor ve elinizdeki kartlar mükemmel bir kombinasyon oluşturarak büyük bir pot kazanıyorsunuz.
İşte bu, “acemi şansı” olarak bilinen fenomenin tipik bir örneğini oluşturmaktadır. Zira kişi, tecrübe ve ustalığa dayalı beklentilere rağmen, beklenmedik şekilde iyi sonuçlar elde etmiştir.
Acemi Şansının Nedenleri
Bu etkinin nedeni olarak gösterilebilecek çeşitli teorik açıklamalar vardır. Bunlardan bazıları aşağıda derlenmiştir:
Beklenti etkisi: Yeni başlayanlar genellikle belirli beklentileri veya ön yargıları olmadığı için daha rahat ve açık fikirli olabilirler. Bu durum, bazen daha deneyimli kişilerin takılıp kaldığı veya gözden kaçırdığı yaratıcı veya etkili çözümleri bulmalarını sağlar.
Seçicilik yanılsaması: İnsanların beklenmedik başarıları hatırlama ve vurgulama eğiliminde olmaları ve başarısızlık deneyimlerini görmezden gelme veya unutma eğiliminde olmaları nedeniyle, acemi şansı aslında bir yanılsama olabilir. Başarılı olduğumuzda, o deneyimi hatırlamamız ve vurgulamamız daha olasıdır, bu yüzden başarısız olduğumuzda unutma eğilimindeyiz.
Risk alma eğilimi: Yeni başlayanlar, daha az deneyimli olduklarından ve sonuçların potansiyel etkileri konusunda daha az bilgi sahibi olduklarından, daha fazla risk alabilirler.
Öğrenme eğrisi: Yeni bir beceri öğrenirken, başlangıçta hızlı ilerlemeler genellikle mümkündür. Ancak, bir noktadan sonra, gelişim genellikle daha yavaşlar ve daha zor olur.
İlişkilendirme yanılgısı: insanların iki olay veya değişken arasında gerçekte olmayan bir ilişki veya bağlantı olduğunu düşünürler.
Ancak, unutulmamalıdır ki “acemi şansı” genellikle sürekli veya güvenilir bir fenomen olarak kabul edilmez. Yani bir acemi ilk denemesinde başarılı olsa bile, bu başarının sürekli olacağının bir garantisi genellikle yoktur. Bu etki genellikle geçicidir ve deneyim ve becerinin geliştirilmesi gerektiği anlaşılmaktadır.
Kumarbazlar bu durumu iyi bildiklerinden adlandırmasını bizzat onlar yapmış ve bu duruma “acemi şansı” demişlerdir. Günlük hayatta, kumar masalarında olmasa da, balık avlarken veya oyun oynarken sık sık bu ifadeyi kullanırız.
Kumarbazların davranışlarına odaklandığımızda, oyunun ilk aşamalarında kazananlar, oyunla ilgili üstün bir beceri veya yetenekleri olduğunu düşünerek kumarbaz yanılgısına düşüp oyunu sürdürme eğilimine girerler. Bu şanslı grup, kendilerinin işin püf noktasını çözdüklerine inanarak bahisleri yükseltirler. Ancak sonra aniden, normal durumda şanssız olanlardan birine dönüşürler çünkü olasılıklar “normalleşmiştir”.
Benzer dinamikleri Amerikan emlak piyasasının 2001 ile 2007 arasında yaşadığı ekonomik krizde de görülmüştür. Diş hekimlerinden, avukatlara barıncaya kadar aklınıza gelebilecek her türden meslekten insanlar, ev satın alıp daha sonrasında bu evlerini daha yüksek bir fiyata satarak işlerini bırakmaya başladılar.
İlk büyük kazançlar onları haklı çıkarmış gibi görünüyordu, ancak aslında bu kararları mantıklı kılan özel bir yetenekleri yoktu. Zira emlak piyasasındaki bu balon, en beceriksiz amatör emlakçıya bile ciddi miktarlarda kazanç sağladı ve birçoğu daha büyük evler alıp satarak borçlandı.
Ancak piyasa sonunda çöktüğünde, adeta şapa oturdular. Bu konuyla alakalı “The Big Short” (Büyük Açık) adlı filmi izleminizi tavsiye ederim.
Sonuç olarak, “acemi şansı” birçok yeni deneyimde karşılaşabileceğimiz ve çoğu zaman eğlenceli olabilecek bir fenomen olabilir. Ancak gerçek yetenek ve başarının, zamanla, deneyim kazanarak ve sürekli öğrenerek elde edildiğini unutmamak gerekir.
Kaynak: Nassim Nicholas Taleb: The Black Swan (Siyah Kuğu)
