Psikoloji

Mandela Etkisi: Var Olmayan Anıların Hatırası

Mandela etkisi, topluluklar arasında yaygın ve ikna edici yanlış anıların paylaşılması fenomenine dair gizemli ve şaşırtıcı bir kavramdır; blog yazımızda, bu etkinin kökenlerini, nasıl ortaya çıktığını ve insan belleği üzerindeki etkilerini inceleyeceğiz.

Mandela Etkisi Nedir?

Mandela etkisi, toplumun çeşitli kesimlerinden insanların gerçekte olmamış olayları, durumları veya gerçekleri hatırlaması olarak tanımlanır.

Bilindiği üzere, kelime ve deyimlerin geniş bir kesim tarafından yanlış bir şekilde kullanılmasına ve dile bu şekilde yerleşmesine “Galat-ı meşhur” denir. Örnek olarak “Göz var, izan var.” deyiminin toplum içinde “Göz var, nizam var.” şeklinde yanlış şekilde bilinirlik kazanması verilebilir.

Deyim ve kelimelerde yaşadığımız bu olayın bir benzerini hiç yaşanmamış anıları hatırlayarak tecrübe ettiniz mi? Eğer hiç yaşanmamış bir olayı detaylı bir şekilde hatırladığınızı iddia ediyorsanız aslında Mandela etkisini tecrübe etmişsiniz diyebiliriz.

Neden Mandela Olarak Adlandırılmış?

Bu eşsiz olgu, adını Güney Afrika lideri Nelson Mandela‘dan alır. Halk arasında dolaşan ve zaman içinde yayılan yanlış bir hatıra, Mandela’nın 1980’lerde hapis yattığı dönemde yaşamını yitirdiğine dair bir inanışı ortaya çıkarmıştır.

Belirtmek gerekir ki, Nelson Mandela 1980 yılında bir hapishanede ölmedi. Bilakis çok sonra bir tarihte, 2013 yılında ölmüştür. Dahası, Broome’un bu terimi ortaya attığı tarihlerde hayattaydı.

Tabiri caizse “Biz seni öldü biliyorduk” tadındaki bu olgu, ilk olarak 2009 yılında Fiona Broome adında bir blogger tarafından ortaya atılmıştır. Fiona, 2010’da düzenlenen bir konferansta bu yanlış hatıralardan bahsetmiş, katılımcılarla bu konuyu tartışmış ve birçok kişinin benzer hatıralara sahip olduğunu fark etmiştir.

Asıl şaşırtıcı olansa, konferansta bulunanların bu trajik ölümle hemfikir bir halde olmasıydı. Öyle ki konferansta bulunanlardan bazıları, Mandela’nın ölümüyle ilgili haberleri ve dul eşinin yaptığı bir konuşmayı hatırladıklarını söylemişlerdir.

Bu kolektif yanılgının yaygınlığı ve insanların gerçekte olmamış olayların hatırlamasının nasıl mümkün olduğuna dair merakı, Fiona Broome’un Mandela Etkisi adını verdiği bu fenomeni araştırmaya yönlendirmiştir. Yaptığı araştırmaları ise “The Mandela Effect – Theories and Explanations” adında bir kitapta toplamıştır.

Mandela Etkisinin Gözlemlendiği Örnekler

Bu eşsiz olgunun aslında ne kadar da yaygın olduğunu gösteren yığınla örnek bulunmaktadır. Biz bu yazımızda en bilindik olanları paylaşacağız.

Star Wars: Episode V: The Empire Strikes Back filminde, Darth Vader’ın “Luke, ben senin babanım” dediği sahnede aslında “Hayır, ben senin babanım” söylediğini biliyor muydunuz? Araştırmalar gösteriyor ki çoğu insan, ikincisinden ziyade birinci repliğin hatıralarına sahiptir.

Monopoly oyunundaki Rich Uncle Pennybags karakteri: Birçok insan, Monopoly oyunundaki Rich Uncle Pennybags karakterinin monokl takan bir karakter olduğunu düşünür. Ancak, bu karakterin aslında hiç monokl takmadığı görülür.

Pokemon’u izlemeyen yoktur herhalde ama gelin görün ki Pikachu karakterinin kuyruğunun uç kısmında yer aldığı iddia edilen siyah bölge aslında hiç var olmamış. İzleyen arkadaşlarınıza “Pikachu’yu hangisiyle hatırlıyorsun?” diye bir soru sorduğunuzda muhtemelen ikincisi gibi hatırladığını iddia edecektir.

Volkswagen’in logosu da Mandela etkisinden nasibini almıştır. Logo aslında “v” ile “w” harflerini birbirinden ayıran bir detaya sahip olsa da çoğu kişi bu logonun tek bir parçadan oluştuğunu hatırlamaktadır.

Tank Man: Tiananmen Meydanı’ndaki protestolarda 1989’da Çin’de meydana gelen “Tank Man” olayında, birçok insan tankların üzerinden atlayan veya önünde duran bir protestocuyu hatırlar. Ancak, gerçekte protestocu tankların önünde durmuş, üzerinden atlamamıştır.

Bu örnekler, insanların gerçekte olmamış olayları ve durumları kolektif olarak hatırlamasına dair çarpıcı örnekler sunar ve Mandela etkisi fenomenini gözler önüne serer.

Ülkemizden bir örnek olarak Hugo ve Tolga Abi örneği verilebilir. Sayıları hiç de azımsanmayacak kadar olan bir grup, ki içlerinde ben de varım, Hugo’nun bir bölümünde küfür eden bir çocuğun olduğuna emindik. Ancak Tolga Abi’mizin “Olmadı öyle bir şey, kanıt varsa getirin araba hediye edeceğim” gibi iddialı bir söz söylemesiyle işler sapa sarmıştı.

Çocukken deli gibi izlediğim ve hiçbir bölümünü kaçırmadığım Hugo’da böyle bir şeyin yaşanmamış olma ihtimali bile beni dumura uğratmıştı. Neyse ki yalnız olmadığımı görüp rahatlamıştım. Zira o kadar hemfikir olan kişi illaki bu olayın kanıtlarına ulaşır dedim. Ama o da nesi! İnternette aradılar taradılar böyle bir şeyi harbiden de bulamadılar. Bu çabamız aptal puma davranışlarına dönüşmüş olsa da nihayetinde merak başka bir şey.

Mandela Etkisi Neden Olabilir?

Mandela Etkisi’nin nedenleri, psikoloji ve sosyal bilimler alanında yoğun şekilde tartışılmaktadır. Bu fenomenin oluşumuna katkıda bulunan bazı temel faktörler şunlardır:

  1. Bellek yanılmaları: İnsan belleği mükemmel değildir ve zamanla değişebilir. Yanlış hatırlama, hatırlanan olayların ve deneyimlerin doğruluğunu etkileyen yaygın bir faktördür.
  2. Sosyal bulaşma: İnsanlar, başkalarının anıları ve düşünceleri ile etkileşime girerek, kendi anılarını ve düşüncelerini değiştirebilirler. Böylesi bir durum, bir grup insanın benzer yanlış hatıralara sahip olmasına yol açabilir.
  3. Konformite: İnsanlar, çevrelerindeki diğer insanlarla uyum sağlamak için kendi anılarını ve düşüncelerini değiştirebilirler. Bu, insanların yanlış hatıralarını kabul etmelerine ve kolektif olarak benzer yanlış hatıralara sahip olmalarına neden olabilir.
  4. Öneri: İnsanlar, başkalarının önerileri ve inançları tarafından etkilenebilir ve bu da kendi anılarını ve düşüncelerini değiştirebilir. Bu, insanların başkalarının yanlış hatıralarını kabul etmelerine ve benzer yanlış hatıralara sahip olmalarına yol açabilir.
  5. Dikkat ve kodlama hataları: İnsanlar, olayları ve deneyimleri hafızalarına kodlarken çeşitli hatalar yapabilirler. Bu hatalar, yanlış hatıraların oluşumuna katkıda bulunabilir.
  6. Benzerlikler ve bağlantılar: İnsanlar, gerçek olaylar ve deneyimlerle bağlantılı olan ve benzer olan yanlış hatıralar üretebilirler. Bu, gerçekte olmamış olayları ve durumları hatırlamalarına neden olabilir.

Mandela etkisinin nedenleri karmaşıktır ve çeşitli faktörlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkmaktadır. Bu fenomen, insan belleği ve hatırlama süreçlerine dair önemli bir araştırma alanı açmıştır.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu