Zeigarnik Etkisi: Yarım Kalmış Anıların Hatırası

Her birimiz, yarım kalmış bir kitap, izlemeye ara verdiğimiz bir film veya tamamlanmamış bir proje gibi, tamamlanmamış işlerin zihnimizde nasıl yer ettiğini deneyimlemişizdir. Bu durum, psikolojide Zeigarnik etkisi olarak bilinen bir fenomenin parçasıdır. Bu etki, günlük yaşamımızın birçok alanında karşımıza çıkar. Blog yazımızda, Zeigarnik etkisinin ne olduğunu, nasıl keşfedildiğini ve hayatımızı nasıl etkilediğini daha ayrıntılı bir şekilde inceleyeceğiz.

Zeigarnik Etkisi Nedir?

Zeigarnik etkisi, psikolojide tamamlanmamış veya kesintiye uğramış işlerin, tamamlanmış işlere göre daha iyi hatırlanması fenomenini ifade eder. Bu etki, ilk olarak Rus psikiyatrist ve psikolog Bluma Wulfovna Zeigarnik (İsmin okunuşu) tarafından keşfedilmiştir. 

Etkinin keşfi ise Zeigarnik’in kafedeyken başından geçen bir olaya dayanmaktadır. Kendisi, garsonların siparişler tamamlanana kadar müşterilerin siparişlerinin ne olduğunu hatırladığını, ancak sipariş tamamlandıktan sonra bunları unuttuklarını fark etmiştir.

Gözlemlerine bir hayli şaşıran Zeigarnik, bu durumu bir dizi deney yoluyla laboratuvarında da incelemeye karar vermiştir. Yaptığı deneylerden birinde, çocuklardan bir dizi basit görevi, bulmacayı ve aritmetik problemi tamamlamasını istemiştir.

Zeigarnik, 138 çocuktan oluşan bir deney grubunda, çocuklardan bir dizi basit görevi tamamlamalarını istemiştir. Çocuklar, bazı görevleri tamamlarken bazılarını da verilen mola nedeniyle yarıda bırakmıştır. Verilen molanın ardından, çocukların görevleri hatırlama yeteneklerini inceleyen Zeigarnik, 138 çocuktan 110’unun, tamamlanmayan görevleri tamamlanan görevlerinden daha iyi hatırladığını ortaya çıkarmıştır.

İlgili deneyler, bireylerin tamamlanmamış işleri tamamlama eğiliminde olduğunu ve bu işlerin tamamlanana kadar zihinlerinde daha fazla yer kapladığını göstermiştir. Yarım kalmış olaylar, adeta zihnin yakasına yapışarak onu meşgul eder ve rahatsız eder. Zihin, bu meşguliyet ve rahatsızlıktan bir an önce kurtulmak için yarım kalmış olayları hatırlamaya devam ederek onları tamamlamayı hedefler.

Bir örnekte kendi deneyimlerimden vereyim. Kitap almak için fuarda gezerken denk geldiğim bir sözlükte yazan peyleklemek kelimesini kaç yıl geçse de üstünden hatırlarım, çünkü kelimenin manasını bir türlü öğrenememiştim (Sözlükte peyleklemek fiilinin anlamı peylekleme eylemi olarak açıklanmıştı).

Bazı teoriler, tamamlanmamış bir görevden kaynaklanan bilişsel gerilimden ve sonunda görevi tamamlayarak rahatlamaya yönelik akılda tutma ihtiyacından bahseder. Bir bakıma, kişinin içinde ukte kalan düşüncelerin bir ömür boyu unutulmadığı söylenebilir.

Yapılan son çalışmaların ardından motivasyon, ödül beklentisi, kesinti süresi ve gerekli görevin başarılabilirliği gibi diğer faktörlerin de Zeigarnik etkisinin gücü üzerinde önemli bir etkisi olabileceğini göstermektedir.

Zeigarnik Etkisinin Nedenleri

Zeigarnik etkisinin nedenleri genellikle aşağıdaki faktörlere bağlanır:

Dikkat ve bellek: Tamamlanmamış bir görev, dikkatimizi çeker ve bu nedenle belleğimizde daha fazla yer kaplar. Tamamlanmamış bir iş, zihnimizde bir tür gerginlik oluşturur ve bu gerginlik, iş tamamlanana kadar devam eder. Bu gerginlik, işi hatırlamamızı sağlar.

Motivasyon: Tamamlanmamış bir iş, genellikle tamamlanması için bir tür motivasyon oluşturur. Bu motivasyon, işi hatırlamamızı ve üzerinde çalışmamızı sağlar.

Hedefe yönelik davranış: İnsanlar genellikle bir hedefe ulaşmak için çaba gösterirler. Bir iş tamamlanmadığında, hedefe ulaşma çabası kesintiye uğrar ve bu durum, işi hatırlamamızı sağlar.

Bilişsel çözülme: Tamamlanmamış bir iş, zihnimizde bir tür bilişsel çözülme veya uyumsuzluk oluşturur. Bu çözülme, işi hatırlamamızı ve tamamlamamızı sağlar.

Bu faktörler, Zeigarnik etkisinin nedenlerini açıklar ve bu etkinin, öğrenme, motivasyon ve hafıza üzerine birçok uygulaması vardır.

Zeigarnik Etkisinden Yararlanma

Birçok insan, tamamlanmamış veya kesintiye uğramış bir görevle ilişkili müdahaleci düşüncelerle karşılaşır. Ancak, bireyler bu düşünceleri etkili bir şekilde yönlendirmeyi ve görevi yerine getirmek için içsel bir arzu geliştirmeyi öğrendiklerinde, kişisel birçok fayda elde etme potansiyelleri bulunmaktadır.

Öğrenme ve çalışma teknikleri: Zeigarnik etkisi, öğrenme ve çalışma tekniklerinde kullanılabilir. Örneğin, bir öğrenci bir konuyu tamamen anlamadan önce başka bir konuya geçerse, ilk konuyu daha iyi hatırlayabilir. Ayrıca, bir görevi tamamlamak için bir mola vermek, o görevi daha sonra daha iyi hatırlamayı sağlayabilir. Zaten mola verilmesinin tavsiye edilmesi de buradan kaynaklanır. Kişiler mola esnasında anlamadığı konuları hatırlayabilir, kendi zihninde muhtemel çözümler düşünebilir ve ilham alarak sonuca ulaşabilecek şeylerin yolunu bulabilir.

Motivasyon ve hedef belirleme: Zeigarnik etkisi, motivasyon ve hedef belirleme süreçlerinde de kullanılabilir. Bir hedefe ulaşmak için çaba gösterirken, hedefe ulaşma çabası kesintiye uğradığında, bu durum motivasyonu artırabilir ve hedefe ulaşmayı daha olası hale getirebilir.

Reklam ve pazarlama: Bu etki, reklam ve pazarlama stratejilerinde de kullanılabilir. Örneğin, bir reklam kampanyası, bir ürün veya hizmet hakkında tamamlanmamış bir hikaye anlatarak, tüketicilerin ilgisini çekebilir ve ürünü veya hizmeti hatırlamalarını sağlayabilir.

Üretkenlik ve zaman yönetimi: Benzer şekilde, üretkenlik ve zaman yönetimi stratejilerinde de kullanılabilir. Bir görevi tamamlamak için bir mola vermek, o görevi daha sonra daha iyi hatırlamayı ve daha verimli bir şekilde tamamlamayı sağlayabilir.

Zeigarnik etkisi, bir kişiyi görevleri tamamlamaya teşvik ederek, daha iyi alışkanlıklar geliştirmesi ve çözülmesi gereken sorunları ele alması için motivasyon sağlayarak zihinsel refahı artırabilir. Verilen görevlerin başarıyla tamamlanması, özgüveni ve özsaygıyı artırırken tatmin edici bir başarı hissi yaratır.

Üretken çalışma ve çalışma alışkanlıklarının geliştirilmesi, kişisel olgunluk duygusuna ve kendi kendine büyümeye katkıda bulunabilir. Ayrıca, stres kaynakları için çözümler bulabilen bir kişi, muhtemelen psikolojik refah üzerinde uzun vadeli olumlu etkilere sahip olacaktır.

Bu yollar, Zeigarnik etkisinden yararlanmanın birkaç örneğinden biri olup bireylerin ve organizasyonların hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olabilir.