Pozitif Özellik Etkisi ve Abraham Wald

Pozitif Özellik Etkisi, İngilizcesi ile “Feature-positive effect” olumlu özelliklerin bilinci kör etmesinin metaforiksel bir ifadesidir.

Pozitif Özellik Etkisi – Gizlenen Etki

Bu fenomen ilk olarak Sainsbury ve Jenkins tarafından 1967 yılında tanımlanmıştır. Herhangi bir olumsuz bilginin tamamen eksik olduğu durumlarda durum daha da derinleşir. Gerçek şu ki, olayları algılamada sorunlarımız var. Bir nevi arka planda kalmış veya bize söylenmeyen şeylere karşı onları hiç düşünemeyecek şekilde körüz.

Varsayalım ki aşağıdaki sayıların ortak özellikleri nedir gibisinden bir soru soruldu;

Küme A: {724, 947, 421, 843, 394, 411, 054, 548}

Cevabınız ne olurdu?

Muhtemelen cevap olarak hepsinde “4” rakamının bulunmasını söyleyeceksiniz. İşte tam ta bu noktada pozitif özellik etkisinin kurbanı oldunuz; hiçbirinde “6” rakamının kullanılmadığını fark etmek ise arkaplanda kalan bir cevap olmuştur.

Devamsızlık, mevcudiyetten çok daha zordur. Başka bir deyişle, mevcut olmayandan daha çok mevcut olana vurgu yapıyoruz. Peki bu rakamlarla ilgili bir örnek yerine daha önce tecrübe edilmeyen şeylerde, mevcudiyeti gizli olan bir durumda gidişat nasıl olurdu?

Hiç Bach diye birini dinlememiş olsak böyle birinin varlığından habersiz olmanın eksikliğini çekmeyiz ya da James Bond izlememişsek öyle bir şeyin varlığından haberdar olmak için bile yapabileceğimiz şeyler sınırlıdır. Bu konu için en yakın örnek körlükle alakalı: Doğuştan kör olanlar, sonradan kör olanlara kıyasla neyin yoksunluğunu çektiklerini dahi bilmezler.

Pozitif özellik etkisi, bitmek tükenmez bilmeyen hikayeler barındıran II. Dünya Savaşında da karşımıza çıkıyor. Belki de kendisini en meşhur eden örneğiyle;

Bir grup bilim insanı, kurşun delikleriyle üsse dönen müttefik uçaklarında uçakların hangi kısımlarının üsse dönmek için fazladan zırha ihtiyacı olduğunu bulmakla görevlendirildi.

Çoğu bilim adamı, üsse dönen uçakların en çok kurşun deliği olduğu yerlere zırh eklemeyi seçti. Haliyle alınan önlemler hüsranla sonuçlanmış, bir işe yaramamıştı. Halbuki bu uçakların üsse geri dönebilmesi, vuruldukları yerlerin bir nevi felaket olmadığını ima ediyordu.

Dolayısıyla, mevcut kurşun deliklerinin konumu zırhın uygulanacağı yerler değildi. Oysa ilk tepkileri, eksik olana değil, mevcut olana karşı ön yargılı olmak olmalıydı. Başka bir şekilde ifade edecek olursak, gerçekten ihtiyaç duydukları şey, üsse geri dönmeyen bir uçağı incelemekti.

Abraham Wald

İşte tam da bu noktada devreye Matematikçi Abraham Wald giriyor. Eksik olan kurşun delikleri, yani asıl bakılması gerekenler, düşmüş olan uçaklardaydı. Özetlemek gerekirse, motora daha az kurşun isabet eden uçakların üsse geri dönmesinin nedeni, motoruna kurşun isabet eden uçakların düşmüş olmasıydı.

Abraham Wald’ın belirttiği üzere yapılan güçlendirme çalışmalarıyla uçak kazaları azaldı ve savaşın kazanılmasında büyük rol oynadı. Ayrıca Wald’ın çalışmaları “hayatta kalana bağlılık” adında bir yanılgının da en bilinen örneğini oluşturmaktadır.

Çatışmaya girmiş ve yaralanmış polisleri ziyaret ettiğinizde, çoğunluk olarak kurşun yaralarının kol, el, omuz, ayak v.b. kendilerini öldürmeyen yerlerde olduğunu göreceksinizdir. Ehh ölüm oranın azaltmak için bu bölgelere alacağınız ekstra takviyeler pek bir işe yaramayacaktır.

Bilakis, böyle durumlarda hastaneye yatırılmış yaralı polisleri değil vefat etmiş olanları incelemek gerekir. Yani, kalp, kafa gibi ölümcül olabilecek yerlere ekstra önlemler fayda sağlayacaktır.

Görünmeyenin ardına gizlenerek kendini gösteren şeyleri ıskalamamak gerek. Büyük etkileri olduğu açık. Wald’ın örneğinde savaşın kazananı bir nevi geri dönen uçakları fazla olan taraf oldu.

Sonuç olarak bir ikilemle karşılaştığınızda şunları düşünmekte fayda var:

• Bariz bir şekilde görünenler nelerdir?
• Bariz bir şekilde görünenlerin ardında gizlenebilecek olanlar nelerdir?
• Olumlu özellikleri nelerdir?
• Olumsuz özellikleri nelerdir?
• Sana neler söylendi?
• Sana neler söylenmedi?

Kaderin bir cilvesi olsa gerek, Abraham Wald, karısı ile beraber Hindistan gezisi için 1950 yılında bindikleri uçak kazasında vefat etti.