Pişmanlık Teorisi (Regret Theory)

Elektrikli otomobil satın almayı düşündüğünüzü varsayalım. Çevre dostu olması, yakıt maliyetlerinin düşük olması ve teknolojiye olan ilginiz sizi bu yönde bir karar almaya itiyor. Ancak, şarj istasyonlarının azlığı, batarya ömrü ve yüksek başlangıç maliyeti gibi endişeleriniz var. Belki de gelecekte bu teknolojinin daha ucuz ve erişilebilir hale geleceği düşüncesiyle pişmanlık hissi duyabileceksiniz. İşte burada, bu tür karar verme süreçlerinde, pişmanlık teorisi devreye girer.

Pişmanlık Teorisi Nedir?

Pişmanlık teorisi (İngilizce: Regret theory), insanların yanlış bir seçim yaptıklarında pişmanlık hissi yaşamaları ve bu pişmanlığa dayanarak sonraki kararlarında farklı bir eğilim sergilemeleri prensibidir.

Pişmanlık duygusundan kaçınma, insanların harekete geçmekten alıkoyan motivasyonlardan biridir. Pişmanlık teorisi, bu hissin yatırımcıların rasyonel davranışlarını engelleyebileceğini ve böylece karlı yatırım fırsatlarını kaçırmalarına neden olabileceğini öne sürer.

Bir başka deyişle, pişmanlık teorisi, insanların seçimlerinde sadece sonucun beklenti değerini değil, aynı zamanda sonuçların olası değişkenliklerini de dikkate aldığını belirtir. Yani, insanlar karar verirken, seçimlerinin sonucunda ne kadar pişmanlık duyabileceklerini de hesaba katarlar.

Bir örnekle bunu daha net açıklayabiliriz. Diyelim ki bir kişi bir futbol maçına bahis oynayacak ve iki seçeneği var:

1. Daha az favori olan ve daha yüksek kazanç sağlayacak olan takıma bahis oynayabilir.
2. Daha favori olan ve daha düşük kazanç sağlayacak takıma bahis oynayabilir.

Pişmanlık teorisi, bu kişinin kararını sadece olası kazancı değil, aynı zamanda seçiminden dolayı hissedeceği potansiyel pişmanlık duygusunun da etkileyeceğini belirtir.

Örneğimize devam edelim, bir kişi daha az favori olan bir takıma bahis oynarsa ve bu takım kaybederse, bu seçimi nedeniyle pişmanlık duyabilir. Ancak, aynı kişi favori olan bir takıma bahis oynarsa ve o takım kaybederse, pişmanlık duygusu daha az olabilir çünkü çoğu insanın o takıma bahis oynadığını düşünebilir. Bu nedenle, bahis yaparken, kişi potansiyel kazancının yanı sıra hissedeceği pişmanlık duygusunu da dikkate alır.

Böylelikle, pişmanlık teorisi, ekonomik karar verme süreçlerinde insanların sadece sonuçların olası kazançlarına değil, aynı zamanda sonuçların olası değişkenliklerine ve hissedecekleri pişmanlık duygusuna da önem verdiklerini belirtir. Bu, geleneksel ekonomik modellerin aksine, insanların her zaman tamamen rasyonel olmadığını ve duyguların da karar verme süreçlerinde önemli bir rol oynayabileceğini gösterir.

Ne Yapmalı?

Peki, böyle bir durumda ne yapmalı? Bu soruya elektrikli araba örneğimiz üzerinden cevap verelim. Pişmanlık teorisi çerçevesinde, elektrikli araba alacak bir kişiye şu şekilde tavsiyelerde bulunabiliriz:

• Bilgi toplama: Elektrikli otomobiller hakkında olabildiğince çok bilgi toplamalısınız. Bunlar arasında otomobilin özellikleri, kullanıcı yorumları, şarj istasyonlarının bulunabilirliği, batarya ömrü ve genel bakım maliyetleri olabilir.
• Pişmanlık analizi: Potansiyel sonuçları ve hissedeceğiniz pişmanlık duygusunu analiz etmelisiniz. Eğer elektrikli bir otomobil alır ve sonra piyasada daha iyi bir model çıkarsa, bu durumdan dolayı ne kadar pişmanlık duyarsınız? Diğer yandan, elektrikli bir otomobil almayıp, yakıt maliyetlerinin arttığını görürseniz, bu durumdan dolayı ne kadar pişmanlık duyarsınız?
• Risk toleransı: Risk toleransınızı belirlemeli ve hangi senaryonun sizin için daha kabul edilebilir olduğunu düşünmelisiniz. Bazı insanlar, yeni bir teknolojiyi erken benimseme riskini almaktan mutluluk duyarlar, diğerleri ise daha ihtiyatlı olabilir ve beklemeyi tercih edebilirler.
• Duygusal denge: Kararınızı verirken, duygularınızı dikkate almalısınız. Elektrikli bir otomobil satın almanın size nasıl hissettireceğini ve bu duyguların kararınızı nasıl etkileyebileceğini düşünün.

Sonuç olarak, kararınızı verirken, hem rasyonel değerlendirmeleri hem de duygusal etkenleri dikkate almanız önemlidir. Böylece daha dengeli ve bilinçli kararlar vermeniz mümkün olabilir.