Enderlik Yanılgısı: Az Olanın Dayanılmaz Cazibesi

Gündelik yaşamımızda nadir olan şeylere otomatik olarak daha yüksek bir değer atfettiğimiz durumları yaşamaktayız. Bu yazımızda, enderlik yanılgısı kavramını daha yakından inceleyecek ve bu psikolojik etkinin etkilerini araştıracağız.

Enderlik Yanılgısı Nedir?

Rara sunt cara (Ender olan kıymetlidir)

Anonim (Roma İmparatorluğu Dönemi)

Enderlik yanılgısı, aynı nesneler olsa dahi, sayıca az olan nesnelere daha yüksek bir değer biçilmesi ve sayıca bol olanlara ise daha düşük bir değer atfedilmesi olarak tanımlanabilir. Bu yanılgıya düşen insanlar, nadir olan şeylerin otomatik olarak daha değerli olduğunu düşünürler.

İşin ekonomik boyutundan farklı olarak enderlik yanılgısı olarak adlandırırdığımız bu durum nedeniyle az olana fazladan bir kıymet gösteririz. Örneğin, bir koleksiyoncu nadir bir pulu veya antik bir eşyayı diğerlerinden daha yüksek bir fiyata satın alabilir çünkü nadir olduğu için ona daha büyük bir değer atfeder. Ya da sevdiği bir yemekten az kalmışsa onu yanında tüketeceği ekmekten fazla yiyerek dengeleyebilir.

Bu yanılgı, insanların değer atfederken gerçek değer ve kullanışlılığı göz ardı etmelerine neden olabilir. Enderlik yanılgısı, karar verme süreçlerini ve önceliklendirmeleri etkileyebilir. Bu nedenle, objektif bir değerlendirme yapmak ve mantıklı kararlar almak için bu tür yanılgılardan kaçınmak önemlidir.

Enderlik Yanılgısı Deneyleri

Yanılgının etkilerini gözlemleyebilmek adına birtakım deneyler yapılmıştır. Bu deneylerden en bilindik olanlarından bisküvi deneyini ve poster deneyini paylaştık.

Bisküvi Deneyi

Bu deneyde, Profesör Stephen Worchel, rastgele temin ettiği bisküvileri kullanarak enderlik yanılgısını ve etkilerini gözlemlemiştir. Bisküvilerin kalitesini değerlendirmek üzere katılımcıları iki gruba ayırmış ve bisküvilerin tadının nasıl olduğunu sormuştur:

• Birinci grupta yer alan deneklerden her birine bisküviler açılmamış bütün bir paket şeklinde verilmiştir.
• İkinci gruba yer alan deneklere ise bisküviler ikişer tane yiyebilecekleri şekilde paylaştırılmıştır.

Sadece ikişer tane bisküvi verilen ikinci gruptaki denekler bisküviyi daha lezzetli olarak değerledirmiştir. Deney farklı kişiler ve farklı ürünlerle defalarca tekrarlandıysa da her defasında az miktarda alanlar bu ürünleri daha lezzetli olarak nitelendirmişlerdir.

Poster Deneyi

Benzer amaçla bu sefer posterlerle yapılan bir başka deneyde, üniversite öğrencilerinden çekiciliklerine göre 10 tane posteri sıralamaları istendi. Deney hilelerinden biri olacak şekilde ufak bir teşekkür maiyetinde gösterilmiş posterlerden birini alabilecekleri sözü verilmiştir. Biraz zaman geçtikten sonrasında ise o ana kadar sıralamada üçüncü olarak değerlendirilen posterden kalmadığı söylenmiştir.

Sonrasında da öğrencilerden posterleri yeniden değerlendirmeleri istenmiştir. Kalmadığı söylenen ve ilk değerlendirmede üçüncü sırada olan poster ne hikmettir ki ilk sıraya çıkmıştır.

Yapılan bu deneyler, insanların nadirlik faktörünü değerlendirirken etkilendiklerini ve nadir olan şeylere daha fazla değer biçme eğiliminde olduklarını göstermektedir. Ancak değerlendirme sürecinde nadirlik faktörünün yanı sıra diğer faktörlerin de göz önünde bulundurulması önemlidir.

Enderliğin Reklamlara Olan Etkisi

Enderlik yanılgısı hayatta adımımızı atabileceğimiz her yerde karşımıza çıkar. Eski çağlarda yaşamış Romalılar bu durumları “Rara sunt cara” Türkçesiyle “Ender olan kıymetlidir” şeklinde ifade ederdi. Bu etki günümüzde reklamlarda kendini ziyadesiyle göstermektedir.

“Stoklarımız sınırlıdır!” reklamlarında veyahut “İndirimde son anlar!” diye duyurulan iletiler ile zaman kısıtlamasına vurgu yapılır. Ender yani az olana o oranda değer biçilmesi oldukça yaygın bir şeydir.

Enderlik yanılgısı karşısında tipik tepkimiz, gerçekçi düşünmenin önemidir. Bu yüzden bir şeyi sadece fiyatı ve faydası ile, son günlerin moda tabiriyle: Fiyat-Kalite performansı üzerinden değerlendirmekte fayda var.