Barnum Etkisi Nedir | Fallar Neden Doğru Söylüyor?

Psikolojide “Forer etkisi” olarak da adlandırılan Barnum etkisi, kişilerin herkes için geçerli olabilecek bilgilerin, kendi kişilik tanımlamalarına cuk oturduğuna inanması durumudur.

Barnum Etkisi

P. T. Barnum‘un uzun araştırmalarından sonra keşfettiği bu durumu Barnum Etkisi olarak da adlandırılmıştır.

Bireylerin, özellikle kendileri için hazırlanmış gibi görünen ama aslında büyük çoğunluktaki insanlara uyacak kadar genel ve belirsiz kişilik betimlemelerine yüksek puan verme eğilimini ifade eder. Ayrıca, bu betimlemelerin diğer insanlardan daha fazla bir şekilde kendileri için geçerli olduğuna inanırlar.

Astroloji, grafoloji, falcılık, köşe yazıları gibi yaygın olarak kabul görmüş inanış ve uygulamalara açıklama getirmektedir. Bununla ilgili ve daha genel olan etki ise kişisel onaylamadır.

Kişisel onaylama, birbiriyle alakası olmayan ya da tamamıyla rastsal olan iki olayla alakalıdır. Yani, bu iki olayın bir inanış, beklenti ya da hipotez bir ilişkilendirmeye ihtiyaç duyduğundan dolayı, ilişkiliymiş gibi algılanması durumudur. Bundan dolayı insanlar, kendi kişiliklerini algılayışlarıyla, burçlarının gösterdikleri arasında ilişki kurmaya yatkındırlar.

Barnum Etkisi Deneyleri

İlgili olgu için yapılan deneylerde iki amaç belirlenmiştir;

İlkinde, denekler için onu okuyan ve kendileri için kişisel olarak yaratıldığına inanan geri bildirim oluşturmaktı.

İkincisinde ise deneklere kişilik geri bildirimi veren bilgisayarlar kullanmaktı.

Deneyi yapan kişi zeka testi veya kişilik ölçeği gibi şeylerle denekler için puanlama yapar ve deneğin gerçek puanını çıkarır. Deneyi yapan kişi deneklere yanlış bir his oluşturuncaya kadar yanlış ve genel olacak şekilde bir geri bildirim verir.

Geri bildirimin en işe yaradığı noktalar, bu bildirimlerin aslında genel ve herkes için geçerli olabilmesi sağlandığında ortaya çıkmaktadır. Herkesin futbolcu olduğu bir yerde, kişilere futbol yetenekleri hakkında ne kadar genel bir bahsedilme olursa her bir futbolcunun bunu kendi üzerine alma olasılığı artmaktadır. Ama içlerinde modacının da olduğu bir yerde “Sol ayağıyla iyi şut çekersin” gibi bir ifade kullanıldığında modacı kişi bunu üzerine almayacak ve tabiri caizse “yooo ne alaka” diyecektir.

Bazı araştırmacılar, insanların gerçekte doğru bir geri bildirimi sahte bir geri bildirimden daha doğru görüp görmediğini test etmek için deneyler yaptılar. Araştırma sonucunda insanlar gerçekte kendilerinin doğru tanımlarını sahte geri bildirimden daha doğru olarak gördükleri ortaya çıksa da arada çok fazla bir fark gözlemlenmemiştir.

Falların Doğruluğu

Yapılan deneyler fallar ile alakalı durumu da ortaya çıkarmaktadır. Genellemeyi açık edecek şekilde verince deneydeki kişiler bunlara inanmıyorlar. Ne zaman bu genellemeler tabiri caizse nabza göre şerbet şeklinde verince; “Evet tüm söylenenler doğru”, “Bu aynı beni tarif ediyor” gibi tepkiler ortaya çıkmakta ve haliyle de inanırlılığı artmaktadır.

Alttaki videoda bu etki farklı insanlarla denenmiştir. Kişilere tamamen aynı kişilik yorumu verilmesine rağmen çoğunluk bu yorumların kendisine çok uygun olduğunu dile getirmiştir.