Büyük Selçuklu Devleti

Büyük Selçuklu Devleti, 11. yüzyılın başında Orta Asya’dan yükselen ve İslam dünyasında derin izler bırakan bir Türk-İslam imparatorluğudur. Devletin kuruluşundan yıkılışına kadar olan dönem, birçok önemli hükümdar iz bırakmıştır. Bundan dolayı bu yazımızda, bu hükümdarlar ışığında Büyük Selçuklu Devleti’ni inceleyeceğiz.

Selçuk Bey Dönemi

Selçuk Bey, Büyük Selçuklu Devleti’nin temellerini atan kişidir. İran’ın “Cend” şehrinde, Oğuz Türklerinin lideri olarak devleti kurdu.

Arslan Yabgu Dönemi

Arslan Yabgu dönemi, Gazneli Mahmut’un Selçukluları artan bir tehlike olarak gördüğü bir zamana denk gelir. Bu dönemde, Arslan Yabgu, Gaznelilerin kontrolü altındaki “Kalıncar Kalesi“nde tutsak edilmiştir.

Tuğrul ve Çağrı Bey Dönemi

Tuğrul Bey ve kardeşi Çağrı Bey’in liderliğindeki Büyük Selçuklu Devleti, Gaznelilerin amcaları Arslan Yabgu’yu hapis etmesi ve sergiledikleri düşmanca tavırlar nedeniyle Gaznelilerle çeşitli savaşlar yapmışlardır. Bu dönemde, Gazneliler ile Nesa, Sarahs ve Dandanakan savaşları yapılmıştır. Özellikle 1040 yılında yapılan Dandanakan Savaşı ile Gazneliler iyice zayıflamıştır.

Aynı zamanda, Bu savaşlar sırasında Tuğrul Bey, stratejik öneme sahip bölgeleri ele geçirerek devletin sınırlarını genişletmiş ve Selçuklu Devleti’nin gücünü artırmıştır. Bu başarılar üzerine, Tuğrul Bey ve Çağrı Bey’in liderliğinde Selçuklular, Bizans ile ilk kez karşı karşıya gelmiş ve Pasinler Savaşı’nda önemli bir zafer elde etmişlerdir.

❗ Bizans ve Büyük Selçuklu Devleti arasında yapılan ilk savaş “Pasinler Savaşı“dır.

Tuğrul Bey ayrıca, Şii “Büveyhoğullarının” işgal ettiği Bağdat’a bir sefer düzenleyerek Abbasi Halifesi “Kaim bi-Emrillah“ı kurtarmış ve bu başarı üzerine “Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı” unvanını almıştır.

❗ İlk Selçuklu medresesi olan “Nişabur Medresesi” Tuğrul Bey Döneminde açılmıştır.

❗ İlk Türk-İslam medresesi “Karahanlılar” döneminde açılmıştır.

Alparslan Dönemi

Tuğrul Bey’in bir oğlu olmaması üzerine, Çağrı Bey’in oğlu Alparslan devletin başına geçmiştir. O da tabiri caizse ilk iş Nizamülmülk’ü vezir olarak atamıştır.

❗ Batıniler ile mücadele etmek için dini bilimlerin yanında pozitif bilimler de okutulan “nizamiye medreseleri” Alparslan döneminde açılmıştır.

“Ani Kalesi“nin fethi ve Kars’ın ele geçirilmesi ile Halife tarafından Alparslan’a “Fetihlerin Babası” anlamına gelen “Ebul-Feth” unvanı verilmiştir.

Alparslan, Bizans İmparatoru Romen Diagenes ile yapılan “Malazgirt Savaşı” (Yurtaçan) ile Anadolu’nun kapılarını Türklere açmıştır. Bu nedenle kendisi Türk tarihi için oldukça önemlidir. Bu savaşın ardından Alparslan, ilk kez görülen, “Toprak fethedenin malıdır.” anlayışıyla fetihler yapan komutanlarına “kılıç hakkı” olarak fethettiği topraklara sahip olma hakkı vermiştir.

Melikşah Dönemi

Melikşah dönemi, Büyük Selçuklu Devleti’nin tarihinde altın çağını yaşadığı bir dönem olarak kabul edilir. Bu dönemde devlet, en geniş sınırlarına ulaşarak imparatorluk düzeyinde bir güce kavuşmuştur. Melikşah’ın hükümdarlığı altında, devlet yönetimi ve sosyal yapıda önemli reformlar gerçekleştirilmiş, bilim ve kültür alanında büyük ilerlemeler kaydedilmiştir.

Melikşah döneminde, “ikta sistemi” uygulanmaya başlanmıştır. Aynı zamanda, “atabeylik” sistemi ile genç Selçuklu prenslerinin eğitimi ve yönetim becerilerinin geliştirilmesi amaçlanmıştır.

Bu dönemin en dikkat çeken figürlerinden biri olan ünlü bilim insanı “Ömer Hayyam” tarafından Celali Takvim” geliştirilmiştir.

Dönemin bir diğer önemli figürü olan Batınilerin lideri “Hasan Sabbah” ile mücadele edilmiştir.

Sencer Dönemi

Sencer’in dönemi, Selçuklu Devleti’nin karşılaştığı iç ve dış zorluklarla doludur. Moğolların bir kolu olan “Karahitaylarla” yapılan “Katvan Savaşı” kaybedilince devlet zayıflamıştır. Devamında gelen Türkmen Oğuz isyanı, devletin iyice zayıflamasına yol açmış ve Sencer’in esir düşmesiyle devletin sonunu getirmiştir.

Büyük Selçuklu Devleti’nin Parçalanması ile Ortaya Çıkan Devletler

Büyük Selçuklu Devleti’nin parçalanmasının ardından ortaya çıkan başlıca devletler şunlardır:

1. Irak Selçukluları
2. Suriye Selçukluları
3. Kirman Selçukluları
4. Anadolu Selçukluları (Türkiye Selçukluları)