Birinci Beylikler Dönemi
Anadolu’da Birinci Beylikler Dönemi, Türklerin bölgeye yerleşmeye başlamasından sonra kurulan beyliklerin oluşturduğu bir dönemi ifade eder. Bu dönemde kurulan önemli beylikler, Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında önemli roller üstlenmiştir.
Bu beyliklerin ortaya çıkmasında, Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı Alparslan’nın payı büyüktür. Zira, Malazgirt Savaşı sonrası güdülen “kılıç hakkı” politikası sayesinde bu beylikler kurulmuştur.
Bu beylikler şunlardır:
- Saltuklular (1072-1202)
- Mengücekliler (1080-1228)
- Artuklular (1102-1409)
- Çaka Beyliği (1081-1098)
- Danişmentliler (1080-1178)
❗ Bu beyliklerin tamamına “Anadolu Selçuklukları” son vermiştir.
Saltuklular (1072-1202)
Saltuklular, Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliğidir. Erzurum ve çevresinde hüküm sürmüşlerdir. Gürcülerle savaşarak topraklarını genişletmişlerdir. Saltuklular bir dönem, “Mama Hatun” adında kadın bir hükümdar tarafından yönetilmiştir.
Önemli eserleri arasında aşağıdakiler bulunmaktadır:
➖ Tepsi Minare
➖ Üç Kümbetler
➖ Kale Cami
➖ Mama Hatun Türbesi
Mengücekler (1080-1228)
Erzincan çevresinde kurulan Mengücekliler, Divriği Külliyesi gibi UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınan önemli eserlere sahiptir. Ayrıca, önemli bilim insanı Muvaffakıddin Abdüllatif’i bünyelerinde barındırmışlardır.
Önemli eserleri arasında aşağıdakiler bulunmaktadır:
➖ Turan Melek Darüşşifası
➖ Mama Hatun Türbesi
➖ Divriği Külliyesi
❗ “Divriği Külliyesi“, Anadolu’da kurulan ilk külliyedir.
Artuklular (1102-1409)
Diyarbakır, Mardin çevresinde kurulan Artuklular, ilk beylikler içinde “en son yıkılan” beyliktir. Dünyanın en büyük taş kemerli köprüsü olarak kabul edilen “Malabadi Köprüsü” Artuklular tarafından yapılmıştır. El Cezeri gibi önemli bilim insanlarını bünyelerinde barındırmışlardır.
❗ El Cezeri, sibernetiğin kurucusudur.
❗ Marco Polo’nun eserlerinde bahsettiği tek Türk beyliği Artuklular’dır.
Önemli eserleri arasında aşağıdakiler bulunmaktadır:
➖ Malabadi Köprüsü
➖ Hasankeyf Kalıntıları
➖ Yedi Kardeş Burcu
➖ Evli Beden Burcu
Çaka Beyliği (1081-1098)
İzmir ve çevresinde kurulan Çaka Beyliği, Anadolu’daki “ilk denizci” beyliktir. Peçeneklerle ittifak kurarak İstanbul’u kuşatmışlardır. İlk denizci beylik olmalarından ötürü, beyliğin kuruluş yılı olan 1081 yılı, Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığının kuruluş yılı olarak kabul edilmiştir.
❗ Asya Hun Devleti hükümdarı “Mete Han“ın tahta çıkış tarihi M.Ö. 209 yılı, Türk Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nın kuruluş yılı olarak kabul edilmiştir.
Danişmentliler (1080-1178)
En güçlü beyliktir. Sivas, Tokat, Kayseri, Malatya çevresinde kurulan Danişmentliler, Haçlılarla yoğun mücadele etmiştir. Zaten bu mücadelelerinin neticesinde sınırları da en geniş olan beylik olmuştur. Yağıbasan Medresesi, en önemli eserlerindendir.
Medreseler ile alakalı aşağıdaki notları hatırlatmak isterim:
➖ Büyük Selçuklu Devleti’nin ilk medresesi, Nişabur Medresesi’dir.
➖ Pozitif bilimlerin ilk kez okutulduğu medrese, Büyük Selçuklu Devleti tarafından kurulan Nizamiye Medresesi’dir.
➖ Anadolu’da kurulan ilk medrese, Danişmentliler tarafından kurulan Yağıbasan Medresesi’dir.