Anadolu Selçuklu Devleti
Anadolu Selçuklu Devleti, kendi dönemi boyunca Anadolu’da önemli siyasi, kültürel ve ekonomik gelişmelere öncülük etmiş, Türk-İslam kültürünün Anadolu’da kökleşmesinde kritik bir rol oynamıştır. Bu dönemi belli başlı hükümdarları ışığında inceleyeceğiz.
Kutalmışoğlu Süleymanşah Dönemi
Kutalmışoğlu Süleymanşah, Anadolu Selçuklu Devleti’nin temellerini İznik’te atmıştır. Süleymanşah’ın liderliği altında, Selçuklular Anadolu’da etkili bir güç haline gelmiştir. Süleymanşah’ın mezarı, Türk tarihinde önemli bir yere sahip olan “Caber Kalesi“nde bulunmaktadır. 1921 Ankara Anlaşması ile bu alan resmi olarak Türkiye toprağı olarak kabul edilmiştir.
❗ Süleymanşah’ın naaşı, 2015 yılında yapılan Şah Fırat Operasyonu ile Suriye’den Türkiye’ye taşınarak, Suriye sınırındaki Eşme Köyü’ne defnedilmiştir.
I. Kılıçarslan Dönemi
I. Kılıçarslan, Haçlı Seferleri başladığında Anadolu Selçuklu Devleti’nin başındaydı. Kaybedilen ilk ve tek Haçlı Seferi olan I. Haçlı Seferi nedeniyle başkenti İznik’ten Konya’ya taşıyarak devletin merkezini daha güvenli bir konuma getirmiştir.
❗ I. Kılıçarslan, Çaka Beyliği’ne son veren hükümdar olmuştur.
I. Mesut Dönemi
I. Mesut dönemi, Anadolu Selçuklu Devleti’nin ekonomik ve kültürel açıdan güçlendiği bir dönemdir. Bu dönemde Anadolu Selçuklu Devleti adına ilk defa para basılmıştır. I. Mesut döneminde yabancı yazarlar tarafından Anadolu için “Türkiye” ifadesi kullanılmaya başlanmıştır.
❗ “II. Haçlı Seferi“, I Mesut döneminde yapılmıştır.
❗ I. Mesut Dönemi’nde basılan para “bakırdan” yapılmıştır.
II. Kılıçarslan Dönemi
II. Kılıçarslan, Anadolu Selçuklu Devleti’nin sınırlarını daha da genişletmiş ve devletin ilk “altın” parasını bastırmıştır. “Yükselme dönemine” girilen bu dönemde, “Miryakefalon Savaşı” yapılmıştır. Ayrıca, Anadolu’nun ilk kervansarayı olan “Alay Han“ın inşası gibi ekonomik ve sosyal altyapı projeleri gerçekleştirilmiştir.
Anadolu’yu Türk yurdu haline getiren savaşlar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:
1. Pasinler Savaşı (Hasankale Savaşı): Büyük Selçuklular hükümdarı Tuğrul ve Çağrı Beyler döneminde
2. Malazgirt Savaşı (Yurtaçan Savaşı): Büyük Selçuklu hükümdarı Alparslan döneminde
3. Miryakefalon Savaşı (Yurttutan Savaşı): Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı II. Kılıçarslan döneminde
❗ Anadolu’daki ticaret pazarına “Yabanlu Pazarı” denilmiştir (Uluslararası Pazar).
❗ II. Kılıçarslan, daha ölmeden ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırmıştır.
I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi
I. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde, Anadolu Selçuklu Devleti, Akdeniz’e açılarak “Antalya“yı fethetmiştir. Hristiyan tüccarlardan ticareti öğrenebilmek için “Mina” adı verilen ticaret şehirleri kurulmuştur.
Bu dönemde, Anadolu’daki eğitim ve sağlık altyapısına katkıda bulunulmuştur. Koca Hasan Medresesi ve Gevher Nesibe Darüşşifası gibi önemli eserler inşa edilmiştir.
❗ Anadolu’daki ilk hastane olan “Gevher Nesibe Darüşşifası” I. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde inşa edilmiştir.
❗ Hastahane kavramı Karahanlılar’da “Bimarhane“, Tolunoğulları’nda “Maristan“, Anadolu Seçluklu Devleti’nde “Darüşşifa” olarak adlandırılmıştır.
❗ “Koca Hasan Medresesi“, Anadolu Selçuklu Devleti tarafından inşa edilen ilk medresedir.
Yeri gelmişken medreseler ile alakalı aşağıdaki notları tekrardan hatırlatmak isterim:
➡️ Büyük Selçuklu Devleti’nin ilk medresesi, Nişabur Medresesi’dir.
➡️ Pozitif bilimlerin ilk kez okutulduğu medrese, Büyük Selçuklu Devleti tarafından kurulan Nizamiye Medresesi’dir.
➡️ Anadolu’da kurulan ilk medrese, Danişmentliler tarafından kurulan Yağıbasan Medresesi’dir.
➡️ Anadolu Selçuklu tarafından kurulan ilk medrese Koca Hasan Medresesi’dir.
❗ I. Gıyaseddin Keyhüsrev, “Alaşehir Savaşı“nda savaş meydanında hayatını kaybetmiştir.
İzzeddin Keykavus Dönemi
İzzeddin Keykavus, “Sultanül Galip” unvanıyla bilinir ve Sinop’un fethi ile Anadolu Selçuklu Devleti’nin sınırlarını Karadeniz’e doğru genişletmiştir.
Aladdin Keykubat Dönemi
Aladdin Keykubat’ın dönemi, Anadolu Selçuklu Devleti’nin “en parlak dönemi” olarak kabul edilir. Alanya’nın (Alaiye) fethedilmiş, Kırım seferi ile Suğdak Limanı ele geçirilmiştir.
❗ Kırım seferi ile Suğdak Limanı’nın alınması “ilk denizaşırı sefer” olarak kabul edilmektedir.
Büyük Selçuklu Devleti’nin devamı olduğu iddiasıyla Harzemşahlar ile “Yassıçemen Savaşı” yapılmış ve Harzemşahlar zayıflatılmıştır. Ancak bu durum, Moğol baskısını tek başlarına göğüslemek zorunda kalmalarına yol açmıştır. Bu durum neticesinde Anadolu, Moğol istilasına açık hale gelmiştir.
Konya bu dönemde kültür ve sanatın merkezi haline gelmiş, “Karatay Medresesi” gibi önemli eğitim kurumları inşa edilmiştir.
II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi
II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in yönetimi altında Anadolu Selçuklu Devleti, iç ve dış zorluklarla karşı karşıya kalmıştır. 1240 yılında Baba İshak İsyanı ve 1243’te Moğollar ile yapılan “Kösedağ Savaşı“, devletin zayıflamasına ve sonunda yıkılma sürecine girmesine neden olmuştur.
❗ Anadolu Selçuklu Devleti, “II. Mesut döneminde” yıkılmıştır.