Ünlü Düşmesi
İki heceli kelimeler, yapım veya çekim eki aldıklarında ya da başka bir kelimeyle birleştiğinde, son hecesindeki dar ünlü (ı, i, u, ü) düşebilir. Bu ses olayına ünlü düşmesi denir. Türkçede her bir ünlü aynı zamanda heceye eşit olduğundan, bu ses olayına aynı zamanda hece düşmesi de denir.
Son hecesinde dar bir ünlü bulunan (ı, i, u, ü) en az iki heceli kelimeler, ünlü ile başlayan bir çekim eki aldığında düşebilir.
- ağız → ağzı
- karın → karnı
- burun → burnu
- oğul → oğlu
- alın → alnı
- sabır → sabrı
- göğüs → göğsü
- beniz → benzi
- boyun → boynu
- beyin → beyni
- bağır → bağrı
- geniz → genzi
- ömür → ömrü
- cürüm → cürmü
- devir → devri
- fikir → fikri
- gönül → gönlü
- omuz → omzu
- hüküm → hükmü
- şehir → şehri
- burada →
burda - şurada →
şurda - orada →
orda - dışarıda →
dışarda - içeride →
içerde - yukarıda →
yukarda - aşağıda →
aşağda
- omuz omuza →
omuz omza - ağızdan ağıza →
ağızdan ağza - burun buruna →
burun burna - nesilden nesile →
nesilden nesle - devirden devire →
devirden devre - oğuldan oğula →
oğuldan oğla
Son hecesinde dar bir ünlü bulunan (ı, i, u, ü) en az iki heceli kelimeler -ünlü veya ünsüz fark etmez- yapım eki aldıklarında düşebilir.
- ayır-, -ım → ayrım
- ayır-, -ık → ayrık
- buyur-, -uk → buyruk
- buyur-, -ul → buyrulmak
- çağır-, -ı → çağrı
- çağır-, -ıl → çağrılmak
- çevir-, -re → çevre
- çevir-, -il → çevrilmek
- devir-, -im → devrim
- devir-, -ik → devrik
- devir-, -il → devrilmek
- kavur-, -ul → kavrulmak
- kavur-, -uk → kavruk
- kıvır-, -ır → kıvırmak
- kıvır-, -ıl → kıvrılmak
- kıvır-, -k → kıvrık
- kıvır-, -lı → kıvrım
- kavuş-, -ak → kavşak
- sıyır-, -ıl → sıyrılmak
- sıyır-, -ık → sıyrık
- yalın-, -ız → yalnız
- yanıl-, -ış → yanlış
- sarı-, -ar → sararmak
- diri-, -lik → dirlik
- sızı-, -la → sızlamak
- uyu-, -gu(ku) → uyku
- yumurta-, -la → yumurtlamak
- koku-, -la → koklamak
- içeri-, -le → içerlemek
- besi-, -le → beslemek
- beniz-, -e → benzemek
- yanıl-, -ış → yanlış
- yanıl-, -ış → yanlış
- yanıl-, -ış → yanlış
1. İki kelimenin birleşerek tek bir kelime oluştuduğu bazı durumlarda, ilk kelimenin (genellikle) sonundaki dar ünlü (ı, i, u, ü) düşebilir.
- kahve + altı → kahvaltı
- cuma + ertesi → cumartesi
- ne + için → niçin
- ne + asıl → nasıl
- öyle + ise → öyleyse
- kayın + ana → kaynana
- bu + ara → bura
- şu + ara → şura
- o + ara → ora
- pek + iyi → peki
2. Birleşik fiiller oluşturulurken, isim olan kelimelere gelen etmek, olmak, eylemek yardımcı fiilleri, bazı durumlarda kökteki dar ünlülerin (ı, i, u, ü) düşmesine neden olur.
- sabır + etmek → sabretmek
- kayıp + etmek → kaybetmek
- kayıp + olmak → kaybolmak
- emir + etmek → emretmek
- seyir + etmek → seyretmek
- hapis + olmak → hapsolmak
- şükür + etmek → şükretmek
3. idi, imiş, ise yardımcı fiilleri (ek fiiller), kendilerinden önce gelen kelimeye bitişik yazıldıklarında, ek eylemdeki ilk i harfinin düşmesine sebep olur. Bu durumda ünlü düşmesi gerçekleşmiş olur.
- güzel + idi → güzeldi
- büyük + imiş → büyükmüş
- hazır + ise → hazırsa
- akıllı + idi → akıllıydı
- yorgun + imiş → yorgunmuş
4. “iken” (bağlaç) ve “ile” (edat) sözcükleri, kendilerinden önce gelen kelimeye bitişik yazıldıklarında, baştaki “i” harfi düşer. Bu durumda ünlü düşmesi gerçekleşmiş olur.
- çocuk + iken → çocukken
- yolcu + iken → yolcuyken
- geliyor + iken → geliyorken
- annem + ile → annemle
- arkadaş + ile → arkadaşla