Türkçe
Ünlü Daralması
Türkçede sonu geniş ünlü (a, e) ile biten bazı fiil kök ya da gövdelerine “-yor” eki ya da “-y” kaynaştırma ünsüzü getirildiğinde, bu geniş ünlü daralarak ı, i, u, ü şeklini alır. Bu ses olayına ünlü daralması denir.
Ünlü daralması sadece fiillerde görülür ve “-yor” eki ve “-y” kaynaştırma ünsüzü ile ilgilidir. İlgili fiillerdeki “a” ünlüsü “ı” veya “u” ünlüsüne dönüşürken, “e” ünlüsü ise “i” veya “ü” ünlüsüne dönüşür.
1. “-yor” ekiyle oluşan daralma örnekleri:
- ye- + -yor → yiyor
- de- + -yor → diyor
- başla- + -yor → başlıyor
- izle- + -yor → izliyor
- özle- + -yor → özlüyor
- uza- + -yor → uzuyor
- gözle- + -yor → gözlüyor
- anla- + -yor → anlıyor
- anla- + -yor → anlıyor
- anla- + -yor → anlıyor
- anla- + -yor → anlıyor
- anla- + -yor → anlıyor
“-ma/-me” olumsuzu, olan bir fiil “-yor” ekini almışsa muhakkak ünlü daralması görülür.
- sevme + -yor → sevmiyor
- okuma + -yor → okumuyor
2. “-y” kaynaştırma ünsüzüyle oluşan daralma örnekleri:
- de + -y + en → diyen
- de + -y + ecek → diyecek
- ye + -y + en → yiyen
- ye + -y + ecek → yiyecek
- ne + -y + e → niye
- de + -y + e → diye
Ünlü daralması, yalnızca a ve e (yani geniş ünlüler) daralıp ı, i, u, ü (dar ünlüler) hâline geldiğinde olur. Eğer “-yor” ekinden önce gelen ünlü zaten dar bir ünlüyse (ı, i, u, ü) ünlü daralması gerçekleşmez.
- oku + -yor → okuyor (daralma yok)
- uyu + -yor → uyuyor (daralma yok)
Ünlü daralması, sonu a ve e (yani geniş ünlüler) ile biten kelimelerde olur. Eğer ünsüz bir harften sonra “-yor” eki gelmişse ünlü daralması gerçekleşmez.
- git + -yor → gidiyor (daralma yok)
- gel + -yor → geliyor (daralma yok)